Jaki wpływ ma dietoterapia i suplementacja w zespole policystycznych jajników? Zagadnienie przybliżają nam naukowcy z Wydziału Nauk i Żywności i Biotechnologii Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie w kolejnym artykule z cyklu „Poznaj świat nauk o żywności”.

Zastosowanie inozytoli w zespole policystycznych jajników (PCOS)

Zespół policystycznych jajników (PCOS) jest zaburzeniem endokrynologicznym występującym u 5 – 20% kobiet w wieku rozrodczym. Kluczowe cechy diagnostyczne to 1) hiperandrogenizm, 2) nieregularne miesiączki (oligo/anuowulacja) oraz 3) morfologia policystycznych jajników w badaniu ultrasonograficznym. Zgodnie z kryteriami rotterdamskimi (2004) do rozpoznania PCOS konieczne jest występowanie dwóch z trzech wyżej wymienionych objawów. Oprócz tych głównych kryteriów diagnostycznych, w PCOS występuje wiele objawów wtórnych np. trądzik, hirsutyzm (nadmierne owłosienie), otyłość, wypadanie włosów i depresja. Występowanie PCOS może również zwiększyć ryzyko cukrzycy typu II, chorób sercowo-naczyniowych, problemów metabolicznych, nowotworu endometrium lub jajnika, a także powodować niepłodność (Kandasamy i Balasundaram, 2021).

Dokładna patogeneza zespołu policystycznych jajników nie została dokładnie wyjaśniona. Wyróżniono natomiast trzy modele patofizjologiczne PCOS: 1) model jajnikowy, w którym dochodzi do zaburzeń syntezy i metabolizmu androgenów w jajniku; 2) model gonadotropowy – polegający na zaburzeniu wydzielania LH (hormon luteinizujący) i aktywności FSH (hormon folikulotropowy) oraz 3) model insulinozależny występujący w przypadku zaburzeń wydzielania i aktywności insuliny. Dodatkowo kolejnymi elementami biorącymi udział w patofizjologii PCOS są czynniki autoimmunologiczne, stres oksydacyjny oraz występowanie PCOS w rodzinie. Stwierdzono również zwiększoną częstość występowania PCOS u kobiet z niską masą urodzeniową, przedwczesnym rozpoczęciem dojrzewania płciowego oraz pierwszej miesiączki (Drosdzol-Cop i in., 2014).

W 80% PCOS współwystępuje z otyłością oraz w 30 – 40% z zespołem metabolicznym oraz insulinoopornością, która dodatkowo może nasilać objawy PCOS. Hiperglikemia hamuje wątrobową produkcję globuliny wiążącej hormony płciowe (SHBG), co prowadzi do wzrostu wolnych androgenów w krwioobiegu, dodatkowo insulinooporność zwiększa produkcję androgenów. W związku z tym, odpowiednia kontrola glikemii jest bardzo ważnym czynnikiem w leczeniu PCOS. W tym przypadku dużą rolę odgrywają prawidłowe nawyki żywieniowe, aktywność fizyczna i suplementacja (Merviel i in., 2021).

Jednym z suplementów diety stosowanych w leczeniu PCOS jest inozytol. Inozytole reprezentowane są głównie przez dwa stereoizomery: mio-inozytol (MI) i d-chiro-inozytol (DCI). Mimo zbliżonej budowy i wspólnych czynności biologicznych pełnią różne funkcje. Inozytole wpływają na poprawę stanu metabolicznego oraz hormonalnego, przywracając spontaniczną owulację. Mio-inozytol (MI) i d-chiro-inozytol (DCI) są wtórnymi przekaźnikami insuliny, a MI bierze udział w szlakach gonadotropin pęcherzykowych, które stymulują owulację. MI jest prekursorem trifosforanu inozytolu, drugiego przekaźnika regulującego działanie hormonu tyreotropowego (TSH), FSH oraz insuliny. DCI pochodzi z konwersji mio-inozytolu na szlaku insulinozależnym. Związki te skutecznie hamują uwalnianie LH i wynikającą z tego produkcję androgenów z jajnika; zwiększają również syntezę białek wiążących hormony płciowe, obniżając poziom krążących wolnych androgenów (Genazzani, 2016). Doustna suplementacja MI, DCI lub ich kombinacja może poprawić parametry metaboliczne i czynność jajników u pacjentek z PCOS. Stosunek MI:DCI wynoszący 40:1 jest uważany za odpowiednią strategię poprawy wyników płodności, podczas gdy nadmiar DCI może mieć szkodliwy wpływ na rozwój oocytów (Facchinetti i in., 2020).

W metaanalizie badań nad 1691 pacjentkami (806 suplementujących inozytol, 311 z placebo i 509 leczone metforminą) zaobserwowano, że u kobiet leczonych inozytolem nastąpiła poprawa w regularności cyklu menstruacyjnego, w porównaniu z grupą placebo. Co więcej, inozytole wykazały równoważność w porównaniu z metforminą w tym wyniku. W przypadku BMI, stężeń wolnego testosteronu, testosteronu całkowitego, androstendionu, glukozy i insuliny leczenie inozytolem wywołało większy spadek w porównaniu z placebo. Inozytol istotnie zwiększał stężenie globuliny wiążącej hormony płciowe w porównaniu z placebo. Dodatkowo metformina, najczęściej stosowany środek uwrażliwiający na insulinę, wywoływała działania niepożądane ze strony przewodu pokarmowego (Greff i in., 2023).

Tematyka dietoterapii i suplementacji w zespole policystycznych jajników budzi szerokie zainteresowanie wśród studentów naszego Wydziału, a także naukowców, które przekłada się na liczne badania w tym zakresie realizowane w ramach prac magisterskich lub projektów naukowych realizowanych w Katedrze Biotechnologii, Mikrobiologii i Żywienia Człowieka.

dr inż. Karolina Nowosad
Katedra Biotechnologii, Mikrobiologii i Żywienia Człowieka
Wydział Nauk o Żywności i Biotechnologii

[Cykl „Poznaj świat nauki o żywności” to seria artykułów popularnonaukowych przygotowywanych przez naukowców z Wydziału Nauk o Żywności i Biotechnologii Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie].

Bibliografia:

1. Kandasamy, V., & Balasundaram, U. (2021). Caesalpinia bonduc (L.) As a promising source of pharmacological compounds to treat Poly Cystic Ovary Syndrome (PCOS): A review. Journal of Ethnopharmacology, 279, 114375.
2. Drosdzol-Cop, A., Sidło-Stawowy, A., Sajdak, D., & Skrzypulec-Plinta, V. (2014). Rozpoznanie zespołu policystycznych jajników u dziewcząt. Ginekologia Polska, 85, 145-148.
3. Merviel, P., James, P., Bouée, S., Le Guillou, M., Rince, C., Nachtergaele, C., & Kerlan, V. (2021). Impact of myo-inositol treatment in women with polycystic ovary syndrome in assisted reproductive technologies. Reproductive Health, 18, 1-8.
4. Genazzani, A. D. (2016). Inositol as putative integrative treatment for PCOS. Reproductive Biomedicine Online, 33(6), 770-780.
5. Facchinetti, F., Unfer, V., Dewailly, D., Kamenov, Z. A., Diamanti-Kandarakis, E., Laganà, A. S., Soulage, C. O. (2020). Inositols in polycystic ovary syndrome: An overview on the advances. Trends in Endocrinology & Metabolism, 31(6), 435-447.
6. Greff, D., Juhász, A. E., Váncsa, S., Váradi, A., Sipos, Z., Szinte, J., Horváth, E. M. (2023). Inositol is an effective and safe treatment in polycystic ovary syndrome: a systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Reproductive Biology and Endocrinology, 21(1), 10.