Czy ziołolecznictwo ma podstawy naukowe? Cykl „Poznaj świat nauk o żywności”.

Czy ziołolecznictwo ma podstawy naukowe? Zapraszamy do zapoznania się z kolejnym artykułem z cyklu: „Poznaj świat nauk o żywności”, w którym zostanie przybliżony temat zastosowania ziół leczniczych rosnących na terenie Polski.

Ziołolecznictwem określa się wykorzystanie roślin do leczenia chorób i poprawy ogólnego stanu zdrowia i samopoczucia. Właściwości lecznicze roślin znane są ludziom od starożytnych czasów. I choć w ciągu ostatnich 100 lat rozwój i masowa produkcja leków syntetyzowanych chemicznie zrewolucjonizowały opiekę zdrowotną w większości zakątków świata, to związki pochodzenia naturalnego o działaniu terapeutycznym wciąż cieszą się niesłabnącym zainteresowaniem. Pomimo ciągłego rozwoju medycyny, wielu dostępnych na rynku leków i możliwych terapii nadal duże trudności przysparza leczenie m.in. nowotworów oraz infekcji spowodowanych bakteriami lub grzybami lekoopornymi. Z tej przyczyny istnieje potrzeba poszukiwania nowych źródeł związków terapeutycznych, zwłaszcza substancji o działaniu przeciwnowotworowym wykazujących wybiórczą toksyczność jedynie względem komórek nowotworowych oraz związków przeciwdrobnoustrojowych, będących alternatywami dla obecnie stosowanych antybiotyków. Takie związki można uzyskać z roślin, które są bogate w substancje bioaktywne. Należą do nich rośliny lecznicze szeroko stosowane w tradycyjnym ziołolecznictwie do łagodzenia różnych dolegliwości.

Tradycyjne rośliny lecznicze posiadają różne substancje chemiczne, które wspierają niektóre fizjologiczne i biochemiczne procesy w organizmie człowieka i są znane jako związki fitochemiczne lub fitoskładniki. Aktywność farmakologiczna roślin leczniczych opiera się głównie na ich metabolitach wtórnych, które są na ogół niewielkimi cząsteczkami klasyfikowanymi jako związki nieodżywcze. Obecnie rośliny lecznicze stanowią obiekt zainteresowania badawczego, ponieważ materiał roślinny i wyekstrahowane z niego czyste związki mają potencjał do szerokiego zastosowania w zapobieganiu i leczeniu różnych dolegliwości, stanowiąc istotne źródło substancji o potencjalne terapeutycznym do zastosowania w praktyce klinicznej. Rośliny zostały uznane za jedno z najkorzystniejszych źródeł związków bioaktywnych, które ze względu na swoje naturalne pochodzenie są uważane za bezpieczniejsze w porównaniu do związków syntetycznych. Istnieje coraz większe zainteresowanie praktyką stosowania surowych ekstraktów z roślin leczniczych, a także badaniami przesiewowymi związków pochodzenia roślinnego jako alternatywnej terapii infekcji mikrobiologicznych i innych schorzeń.

Źródło zdjęcia: https://www.plantago-sklep.pl/blog/lecznicze-wlasciwosci-ziol-europejskich/

Wiele nowoczesnych leków wykazuje różne skutki uboczne, powodując poważne problemy zdrowotne w okresie leczenia. Dlatego też tradycyjne środki pochodzenia roślinnego są stosowane od dawna i odgrywają ważną rolę jako leki alternatywne. Związki pochodzenia roślinnego wykazują szerokie spektrum bioaktywności, takie jak działanie przeciwnowotworowe, przeciwzapalne, przeciwalergiczne, przeciwcukrzycowe, antyoksydacyjne, przeciwbakteryjne czy przeciwgrzybicze. Badanie właściwości biologicznych ekstraktów i poszukiwanie nowych źródeł substancji o potencjale terapeutycznym niewykazujących niepożądanych skutków ubocznych jest zatem ważnym zagadnieniem. Aby taka substancja mogła zostać rozważona jako składnik leku czy żywności funkcjonalnej musi najpierw przejść szereg podstawowych badań potwierdzających skuteczność jej działania, bezpieczeństwo stosowania oraz mechanizm działania. Tradycyjna wiedza o roślinach leczniczych, jeśli zostanie wykorzystana, może dać wgląd w istotną rolę, jaką rośliny lecznicze odgrywają w opracowywaniu leków. Związki bioaktywne pochodzące z tradycyjnych roślin leczniczych mają większy potencjał, aby odnieść sukces w badaniach toksykologicznych w porównaniu z syntezą związków chemicznych de novo. Skumulowana uwaga poświęcona tradycyjnej medycynie ludowej może prowadzić do odkrycia innowacyjnych środków terapeutycznych. Ekstrakty roślinne o tradycyjnym zastosowaniu w medycynie ludowej powinny jednak zostać przebadane przy użyciu nowoczesnych metod badawczych w celu zidentyfikowania potencjalnych nowych środków terapeutycznych oraz potwierdzenia ich skuteczności oraz bezpieczeństwa stosowania.

Bezpieczeństwo stosowania tego typu substancji jest niezwykle istotną kwestią, gdyż nawet związki pochodzenia naturalnego mogą wykazywać wysoki poziom cytotoksyczności. Badania aktywności powinny być zatem uzupełniane o wykluczenie negatywnego wpływu związków zawartych w naturalnych ekstraktach na namnażanie czy żywotność prawidłowych ludzkich komórek oraz na żywotność naturalnej mikrobioty jelitowej. Niezwykle istotnym parametrem jest również stabilność związków bioaktywnych zawartych w pozyskiwanych ekstraktach, które poddawane są trawieniu w warunkach in vitro. To kluczowe dla potwierdzenia, czy ekstrakty nadal zachowują swoją aktywność po strawieniu w przewodzie pokarmowym człowieka.

Na Wydziale Nauk o Żywności i Biotechnologii Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie realizowany jest projekt (pt. „Poznanie potencjału przeciwnowotworowego, antybakteryjnego i przeciwgrzybiczego oraz mechanizmu działania roślin stosowanych w polskim tradycyjnym ziołolecznictwie”), którego celem jest określenie potencjału przeciwnowotworowego, przeciwbakteryjnego i przeciwgrzybiczego ekstraktów roślinnych pochodzących z wrotyczu, rumianku pospolitego, czosnku niedźwiedziego, mięty lekarskiej, pokrzywy zwyczajnej, dziurawca zwyczajnego, mniszka lekarskiego, koniczyny łąkowej, bylicy piołun, rukwi wodnej, bluszczyku kurdybanka, krwawnika pospolitego, arcydzięgila litwora, omanu wielkiego i kozłka lekarskiego. Badania te obejmują wybrane rośliny powszechnie występujące w Polsce, stosowane w tradycyjnym ziołolecznictwie. Z uwagi na fakt, iż brak jest kompleksowych badań potwierdzających skuteczność i bezpieczeństwo stosowania tych roślin leczniczych, badania te pozwolą prześledzić drogę od wykrycia aktywności ekstraktów z roślin leczniczych do ich potencjalnego zastosowania. Wyniki tego projektu przyczynią się do zrozumienia zakresu działania szerokiej gamy polskich roślin leczniczych, identyfikacji fitoskładników odpowiedzialnych za ich aktywność biologiczną oraz dadzą szerszy obraz ich właściwości i mechanizmu działania.

Bibliografia

1. Arulmozhi P., Vijayakumar S., Kumar, T. Phytochemical analysis and antimicrobial activity of some medicinal plants against selected pathogenic microorganisms. Microb. Pathog. 2018, 123, 219–226.
2. Dawurung, C.J., Nguyen, M.T.H., Pengon, J. et al. Isolation of bioactive compounds from medicinal plants used in traditional medicine: Rautandiol B, a potential lead compound against Plasmodium falciparum. BMC Complement Med Ther 21, 231 (2021).
3. Kahaliw W., Aseffa A., Abebe M., Teferi, M., Engidawork E. Evaluation of the antimycobacterial activity of crude extracts and solvent fractions of selected Ethiopian medicinal plants. BMC Complement. Altern. Med. 2017, 17.
4. Mickymaray S. Efficacy and Mechanism of Traditional Medicinal Plants and Bioactive Compounds against Clinically Important Pathogens. Antibiotics 2019; 8(4):257.
5. Mickymaray S., Al Aboody M.S., Rath P.K., Annamalai P., Nooruddin T. Screening and antibacterial efficacy of selected Indian medicinal plants. Asian Pac. J. Trop. Biomed. 2016, 6, 185–191.
6. Tran N, Pham B, Le L. Bioactive Compounds in Anti-Diabetic Plants: From Herbal Medicine to Modern Drug Discovery. Biology. 2020; 9(9):252. 
7. Wachtel-Galor S, Benzie IFF. Herbal Medicine: An Introduction to Its History, Usage, Regulation, Current Trends, and Research Needs. In: Benzie IFF, Wachtel-Galor S, editors. Herbal Medicine: Biomolecular and Clinical Aspects. 2nd edition. Boca Raton (FL): CRC Press/Taylor & Francis; 2011. Chapter 1.

Autor: dr Kamila Rachwał
Katedra Biotechnologii, Mikrobiologii i Żywienia Człowieka
Wydział Nauk o Żywności i Biotechnologii

***

[Cykl „Poznaj świat nauki o żywności” to seria artykułów popularnonaukowych przygotowywanych przez naukowców z Wydziału Nauk o Żywności i Biotechnologii Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie].