Znaczenie polskiego rolnictwa w realizacji celów polityki klimatyczno-energetycznej Unii Europejskiej

Głównym problemem gospodarczo-społecznym z którym mierzy się współczesny świat jest zjawisko ocieplania się klimatu, będącego rezultatem eksploatacyjnej działalności prowadzonej przez człowieka, skutkującej wzrostem emisji gazów cieplarnianych i wzrostem przeciętnych temperatur oraz występowaniem ekstremalnych zjawisk pogodowych negatywnie wpływających na sytuację mieszkańców wielu regionów świata.

Wynika to z faktu, iż funkcjonowanie gospodarki światowej, w tym również większości krajów europejskich, w przeważającym stopniu opiera się na zasilaniu w źródła energii powstających na bazie surowców nieodnawialnych, takich jak węgiel, ropa i gaz, które w największym stopniu przyczyniają się powstawania gazów cieplarnianych, wzrostu temperatur i zanieczyszczenia środowiska naturalnego [1, 2]. Z tego względu w strategiach unijnych wskazuje się konieczność szybkiego odejścia od wykorzystywania zasobów kopalnych i stworzenia bardziej zasobooszczędnego i konkurencyjnego społeczeństwa, w którym zapewnienie bezpieczeństwa żywnościowego realizowane będzie w warunkach chroniących środowisko naturalne, a jednocześnie umożliwi wykorzystanie zasobów odnawialnych w innych sektorach przemysłu [3].

W ramach dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady [4] z kwietnia 2009 roku państwa członkowskie zostały zobowiązane do zapewnienia 20% udziału energii z odnawialnych źródeł (OZE) w końcowym zużyciu energii ogółem (dla Polski cel ten ustalono na poziomie 15%) oraz 10% końcowego zużycia energii w transporcie.

W grudniu 2018 r. weszła w życie zmieniona dyrektywa w sprawie OZE w ramach pakietu „Czysta energia dla wszystkich Europejczyków”, w której ustanowiono wiążący dla państw członkowskich cel, zgodnie z którym zużywaną energię końcową w Unii powinno się pozyskiwać co najmniej w 32% ze źródeł odnawialnych, natomiast w sektorze transportu jej udział powinien stanowić co najmniej 14% [4].

We wrześniu 2023 r. Parlament Europejski poparł nowy cel wynoszący 42,5% energii z odnawialnych źródeł energii do 2030 roku. Jednocześnie państwa unijne są zachęcane do osiągnięcia celu w wysokości 45%, co zostało poparte przez Komisję Europejską w ramach jej planu REPowerEU. Przedstawiony plan podkreśla potrzebę przyspieszenia procesu przejścia na czystą energię i stopniowego zaprzestania importu nośników energii z Rosji poprzez zwiększenie udziału OZE w wytwarzaniu energii, przemyśle, budownictwie i transporcie do 45% do 2030 roku [4].

W wysłanym w lutym 2024 roku do Brukseli projekcie Krajowego planu w dziedzinie energii i klimatu polski rząd realistycznie ocenia możliwość osiągnięcia udziału energii odnawialnej w finalnym zużyciu energii brutto w Polsce na poziomie 29,8% w 2030 r., a następnie do 59,1% w 2040 r. [5].

Udział OZE w finalnym zużyciu energii ogółem i w sektorze transportu oraz udział rolnictwa w produkcji OZE w Polsce w latach 2010 – 2021

Ważną rolę w realizacji zadania osiągnięcia neutralności klimatycznej i zapewnieniu bezpieczeństwa energetycznego w krajach unijnych przypisuje się rolnictwu, które poza swoją naturalną funkcją zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego, odpowiada również za dostarczanie surowców do wytwarzania energii elektrycznej, ciepła i biopaliw. W warunkach krajowych energia ze źródeł odnawialnych obejmuje energię promieniowania słonecznego, wody, wiatru, zasobów geotermalnych oraz energię wytworzoną z biomasy, za produkcję której obok leśnictwa odpowiada również sektor rolny. Biomasa pochodzenia rolniczego to biomasa pochodząca z upraw energetycznych (głównie wierzba, miskant oraz ślazowiec pensylwański), a także odpady lub pozostałości z produkcji rolnej oraz przemysłu przetwarzającego jej produkty. Na bazie biomasy rolniczej powstają biopaliwa stałe, płynne i gazowe, z których następnie wytwarzana jest energia.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie [7]

Biopaliwa stałe wytwarzane w rolnictwie mogą być wykorzystywane do produkcji ciepła i wytwarzania energii elektrycznej, jak również mogą służyć do produkcji biogazu. W produkcji biogazu rolniczego, co warte podkreślenia, wykorzystuje się obok biomasy pochodzącej z upraw roślin energetycznych, również pozostałości produkcji roślinnej i odchody zwierzęce powstające w gospodarstwach i zakładach rolno-spożywczych. 

 W przypadku produkcji biopaliw stanowiących dodatek do paliw ciekłych pochodzenia kopalnego, wcześniej wytwarzanych głównie z produktów pochodzenia roślinnego, takich jak kukurydza, rzepak, olej palmowy, sojowy i słonecznikowy, pszenica, cukier oraz skrobia, obecnie odchodzi się od wykorzystywania surowców przeznaczonych do produkcji pasz i żywności, a produkuje się paliwa drugiej generacji z surowców typu celuloza, drewno, słoma i odpady organiczne. Trwają również prace nad paliwami trzeciej generacji wytwarzanych z mikroorganizmów morskich.

Jak oceniają eksperci w Polsce istnieje olbrzymi, niewykorzystany potencjał przetwarzania biomasy pochodzenia rolniczego na energię, zwłaszcza w odniesieniu do produkcji biogazu rolniczego [8]. Wymaga to jednak prowadzenia racjonalnej polityki rozwoju wsi i obszarów wiejskich, wdrożenia efektywnych rozwiązań systemowych oraz wsparcia finansowego dla zainteresowanych produkcją bioenergii właścicieli gospodarstw rolnych przy zachowaniu zasad zrównoważonego rozwoju. 

dr Artur Krukowski
Katedra Ekonomii i Agrobiznesu
Wydział Agrobioinżynierii

Bibliografia:

• Adamowicz M. 2017. Biogospodarka – koncepcja, zastosowanie i perspektywy. Zagadnienia Ekonomiki Rolnej, 1(350), 29-49.

• IEA 2022, How bioeconomy contributes to a sustainable future. IEA Bioenergy Report 2023. Technology Collaboration Programme, International Energy Agency, Paris.

• EC 2012, Innovating for sustainable growth. A bioeconomy for Europe, Brussel.

• Parlament Europejski (2024), Energia ze źródeł odnawialnych.  (dostęp 30.06.2024)

• Ministerstwo Klimatu i Środowiska, Krajowy plan na rzecz energii i klimatu na lata 2021-2030, (dostęp 30.06.2024)

• GUS 2023, Energia ze źródeł odnawialnych w 2022 r., Warszawa-Rzeszów, gus.gov.pl

• Burrell A. (2010), Renewable energies from the rural sector: the policy challenges, (dostęp 30.06.2024)

• Przygodzka R., Badora A., Krukowski K. i inni (2023), Odnawialne źródła energii w rolnictwie Polski Wschodniej – uwarunkowania rozwoju, Fundacja Ekonomistów Środowiska i Zasobów Naturalnych, Białystok.