Wpływ czynników finansowych na rozwój gospodarki konkurencyjnej

Konkurencyjność bada się na wielu różnych poziomach – od pojedynczych firm do całych gospodarek. Poszerzanie kontaktów, otwarcie i rozwój wymiany handlowej poszerzają zakres konkurencji. Konkurencja jest rywalizacją pomiędzy przedsiębiorcami o korzyści związane ze sprzedażą towarów i usług klientom, z pozyskaniem czynników produkcji, technologii, know-how, ale także kapitałów. Konkurencyjność jest więc pojęciem oceniającym podmioty z punktu widzenia osiąganych wyników, ale też ich zdolności do osiągania korzyści w zmieniającym się otoczeniu (Bossak 2013).

Koncepcja przeniesienia zjawiska konkurencyjności ze sfery zarządzania przedsiębiorstwem na grunt gospodarki jest kwestionowana przez niektórych ekonomistów (Krugman 1996, Dunn 1994). Zwolennicy koncepcji konkurencyjności gospodarki uważają, że wiąże się ona z kluczowymi problemami rozwoju gospodarczego i jest osadzona w realiach globalizacji (Karodia i in. 2014, Pawlak, Poczta 2020). Konkurencyjność gospodarki (sektora gospodarki) jest wynikiem interakcji pomiędzy trzema elementami: potencjałem konkurencyjnym, procesami zarządzania oraz pozycją konkurencyjną (Buckley i in. 1988). Podejście takie zostało zaprezentowane na rysunku 1.

Jest wiele czynników wpływających na konkurencyjność gospodarki. Wśród nich należy wymienić, m. in.:

• stabilność ekonomiczną i polityczną,
• charakter i jakość otoczenia rynkowego, w tym instytucjonalnego,
• zakres wolności gospodarczej,
• jakość kapitału ludzkiego,
• ryzyko wystąpienia sytuacji kryzysowej,
• obciążenia fiskalne,
• rozwój rynków finansowych, dostępność kapitału,
• polityka pieniężna,
• cena pieniądza,
• zmienność kursów walutowych.

W tym opracowaniu zostaną omówione niektóre czynniki o charakterze finansowym, wpływające na dostępność i cenę pieniądza dla gospodarki.

Dla konkurencyjności gospodarki istotne znaczenie mają czynniki prawno-instytucjonalne. Wpływają na przedsiębiorczość i konkurencję, a także na atrakcyjność inwestycyjną kraju, większe możliwości pozyskania kapitału, know-how, technologii czy dostępu do międzynarodowych powiązań i dystrybucji. Według Raportu Banku Światowego Doing Business, biorąc pod uwagę otoczenie instytucjonalne dla rozwoju przedsiębiorczości, Polska w 2020 r. zajmowała 40 miejsce na 190 analizowanych państw. W roku 2010 była to 72 pozycja, a w 2015 – 32. Przed Polską w rankingu znalazły się, oprócz Danii, Norwegii, Szwecji, Niemiec, Irlandii, czy Francji, także Litwa (11 pozycja), Estonia (18), Łotwa (19), a nawet Macedonia Północna (17), Kazachstan (25), Turcja (33), czy Azerbejdżan (34).

Kluczowe znaczenie dla efektywności konkurencyjnej gospodarki ma polityka monetarna kraju i system pieniężny. Stabilność pieniądza oraz sprawność rozliczeń decydują o kosztach finansowania, dostępności kapitału i poziomie ryzyka. Na koszt pieniądza w największym stopniu wpływa poziom inflacji. W ostatnich latach obserwujemy w Polsce wysoką inflację. Obrazuje to rysunek 2.

Najwyższa stopa inflacji występowała w Polsce w lutym 2023 r. – 18,4%. W tym czasie w strefie euro poziom inflacji wynosił 8,5%. Najwyższy wskaźnik w strefie euro odnotowano w październiku 2022 r. – 10,6%. W styczniu 2024 r. inflacja w EA wynosiła 2,8%. Natomiast w Polsce wskaźnik był o 1,1 pkt.% (czyli o 40%) wyższy i wynosił 3,9%. W strefie euro inflacja pod koniec roku 2024 osiągnie prawdopodobnie poziom 2%. Taki cel wyznaczył EBC.

Aby utrzymać stabilną wartość pieniądza i ograniczyć inflację, banki centralne podnoszą wysokość stóp procentowych dla banków komercyjnych. To wpływa na stopę procentową na rynku pieniężnym i oprocentowanie kredytów dla gospodarki. Droższe kredyty stanowią istotne ograniczenie dostępu do kapitału.

Od lipca 2016 r. do marca 2020 r. średnie oprocentowanie kredytów ogółem wynosiło od 3,85% do 3,95%. Najniższe poziomy oprocentowania kredytów dla przedsiębiorstw występowały od sierpnia 2020 r. do października 2021 r. – około 2,5%. Najwyższe oprocentowanie wynosiło 9% – 9,2% (3,5 razy droższe) po podwyżkach stóp procentowych przez NBP. W styczniu 2024 r. średnie oprocentowanie kształtowało się na poziomie około 7%. Wysokość oprocentowania kredytów dla przedsiębiorstw zaprezentowano na rysunku 3.

Popyt przedsiębiorstw na kredyty kształtowały w przeważającym stopniu czynniki geopolityczne i pandemia Covid. W roku pandemicznym 2020 przedsiębiorstwa ograniczyły popyt na kredyty. To zrozumiałe. Ograniczono aktywność gospodarczą, występowała niepewność co do przyszłej sytuacji na rynkach dóbr i usług. W 2021r. zobowiązania kredytowe dużych podmiotów wzrosły o 28,5 mld zł (16%). Kredyty były w tym czasie najtańsze. W 2022 r., pomimo dużego wzrostu stóp procentowych, przedsiębiorstwa w większym stopniu finansowały swoją działalność kredytami. Wpływ na to miał duży popyt wewnętrzny. W wyniku wojny z Ukrainy przybyło kilka mln osób, które trzeba było zaopatrzyć. Wielkość zobowiązań kredytowych przedsiębiorstw w ostatnich latach zaprezentowano w tabeli 1.

Wnioski

Źródła przewag konkurencyjnych w skali międzynarodowej w coraz mniejszym stopniu wiążą się z wymianą handlową, a coraz bardziej z przepływami kapitałowymi, innowacyjnością technologiczną oraz jakością instytucji i zarządzania. Dotychczas przyjmowano, że konkurencyjność kraju jest „sumą efektywności i produktywności mikro”. Nie doceniano znaczenia czynników finansowych i przepływów kapitałowych. Tymczasem operacje na międzynarodowych rynkach finansowych podejmowane są nie tylko w powiązaniu z transakcjami na rachunku bieżącym bilansu płatniczego, ale też niezależnie (np. w celach spekulacyjnych). Operacje finansowe uwzględniają zmiany wartości, płynności czy ryzyka finansowego w czasie. Skala tych operacji, szybkość, zmienność mają istotny wpływ na kursy walutowe, płynność i ratingi finansowe krajów. Mogą wpływać na korzyści wynikające z wymiany międzynarodowej.

dr Elżbieta Kołodziej
Katedra Ekonomii i Agrobiznesu

Źródła:

1. Bossak J.W. (2013), Konkurencja i współpraca międzynarodowa, Difin, Warszawa.

2. Krugman, P. Making Sense of the Competitiveness Debate. Oxford Review of Economic Policy 1996, 12 (3), 17–25.

3. Dunn, M.H. Do Nations Compete Economically? A Critical Comment on Prof. Krugman’s Essay „Competitiveness: A Dangerous Obsession”. Intereconomics 1994, 29 (6), 303–308.

4. Karodia, A., Soni, D., David, J.E. International Competitiveness, Globalization and Technology for Developing Countries: Some Reflections From Previous Research. Singaporean Journal of Business Economics and Management Studies 2014, 2 (9), 25–34.

5. Pawlak K., Poczta W. (2020) Competitiveness of polish agriculture in the context of globalization and economic integration – competitive potential and position, Problems of Agricultural Economics, 4(365), 86-107.

6. Buckley P.J., Pass Ch.L., Prescott K. (1988), Measures of International Competitiveness: A Critical Survey, Journal of Marketing Management, vol. 4 (2), 175-200.

7. Doing Business 2020, 2015, 2010, World Bank Group.

8. Informacja na temat sytuacji sektora bankowego w 2021 roku, UKNF, Warszawa 2022.

9. Informacja na temat sytuacji sektora bankowego w 2022 roku, UKNF, Warszawa 2023.

10. tradingeconomics.com

11. https://nbp.pl/statystyka-i-sprawozdawczosc