„Szczur – wielkie serce i wielkie problemy” – cykl: „Weterynaria w Nauce i Praktyce XXI Wieku” cz. 1

„Szczur – wielkie serce i wielkie problemy – czyli pochodzenie, hodowla, wymagania i często występujące choroby u naszych ogonków” cz.1

Szczur wędrowny (Rattus novergicus) jest najbardziej rozpowszechnionym gatunkiem gryzoni na świecie. Źródła naukowe podają, że pochodzi z Azji Południowo – Wschodniej wbrew przyjętej nazwie „norweski”. Analiza genetyczna wykazała jego obecność na świecie już około 170 tysięcy lat temu. Wybitna zdolność szczura przystosowania się do różnych warunków środowiskowych pozwoliła na kolonizację wszystkich kontynentów świata.

Szczur wędrowny po raz pierwszy został opisany w 1769 roku przez J. Berkenhouta. Zainteresowanie hodowlą tych gryzoni w Europie w XVIII wieku najprawdopodobniej wiązało się z rat-baitingiem – niezwykle popularnym „krwawym sportem” polegającym na  rywalizacji psów w szybkości zabijania szczurów umieszczonych w zamkniętej arenie.

Chociaż często kojarzony jest z negatywnymi aspektami jego obecności w otoczeniu ludzi i zwierząt (szkodnictwo i przenoszenie chorób), szczur wędrowny odgrywa kluczową rolę w badaniach naukowych i staje się coraz częściej wybieranym ulubionym towarzyszem życia człowieka. Zainteresowanie tymi małymi stworzeniami znacząco wzrasta z uwagi na niezwykłą jego inteligencję, ale także różnorodność charakterów poszczególnych osobników i znakomitą  umiejętność nawiązywania kontaktu z właścicielem.

Hodowla i wymagania bytowe szczurków: 

ŹRÓDŁO pozyskiwania ogonków jest jednym z najistotniejszych aspektów hodowli. Ze względu na niski koszt zakupu i szeroką dostępność wielu odmian kolorystycznych większość przyszłych właścicieli decyduje się na zakup szczurków w sklepie zoologicznym. Niestety wybór ten może być nieodpowiedni szczególnie ze względu na ryzyko zakupu chorego zwierzęcia (nie wszystkie sklepy zoologiczne badają zwierzęta, bądź zakres badań nie jest wystarczający). Ponadto zwierzęta mogą pochodzić z chowu wsobnego co może skutkować występowaniem u nich wad genetycznych. Zdecydowanie lepszą opcję stanowi zakup szczurków z hodowli, w której dokonuje się dokładnej selekcji osobników wybieranych do rozrodu a opieka i utrzymanie zwierząt dostosowane jest do potrzeb tych gryzoni. Możliwa jest także adopcja prowadzona przez różne fundacje. Należy także pamiętać o silnie wyrażonym instynkcie stadnym szczurów, który możemy zauważyć wśród populacji występującej w środowisku. Izolacja może powodować u szczurków niepokój, depresję, a nawet agresję (17). Zatem biorąc pod uwagę dobrostan tych gryzoni wymagane jest utrzymywanie co najmniej dwóch osobników. (18).

KLATKA. Obecnie utrzymywanym standardem są klatki przystosowane dla 2-4 osobników o minimalnych wymiarach: 50 cm długości x 80 cm szerokości x 50 cm wysokości. Klatki o większych wymiarach posiadają kilka poziomów urozmaiconych półkami oraz różnymi akcesoriami takimi jak hamaki, mostki, domki czy też sputniki, pozwalającymi temu aktywnemu gatunkowi gryzoni na bezpieczne wspinanie się, kryjówkę, odpoczynek czy zabawę (1). Bardzo ważnym elementem jest również odległość pomiędzy prętami (większa niż 1.5 cm pozwoli na ucieczkę). Kolejną bardzo ważną kwestią jest odpowiednia wentylacja. W przypadku ograniczonego przepływu powietrza może dochodzić do znacznego nagromadzenie amoniaku, który w stężeniu 50-100 ppm może przyczynić się do rozwoju różnych drobnoustrojów m.in. Mycoplasma pulmonis, ponadto zwiększa ryzyko zapalenia płuc oraz wpływa na wyższy poziom stresu (1). Należy zatem pamiętać o regularnym sprzątaniu klatki (przy większej liczebności stada nawet 2-3 razy w tygodniu).

ŚCIÓŁKA. Niewłaściwa ściółka na dnie klatki stanowi jeden z czynników predysponujących do wystąpienia u szczurków stanu zapalnego dystalnych części kończyn (pododermatitis), zaś nieodpylony materiał może powodować podrażnienie układu oddechowego (4,5). Do ściółek polecanych dla tych zwierząt należą: ściółka konopna, celulozowa, podłoże pod terraria dla gadów jak np. lignocel, pellet drewniany niezbrylający, podkłady higieniczne. Najlepszą jednakże opcją jest ściółka papierowa, która według badań przeprowadzonych przez Tanya’e E. Whiteside i in., w porównaniu z 20 innymi rodzajami podłoża zawierała najmniejszą liczbę endotoksyn bakteryjnych oraz charakteryzowała się najmniejszym zanieczyszczeniem bakterią Escherichia coli (1, 6).

DIETA. Gryzonie w większości należą do zwierząt wszystkożernych, jednakże ich dieta opiera się głównie na zbożach, nasionach, ziołach oraz w znacznie mniejszych ilościach bezkręgowcach, a przybliżona dzienna objętość pokarmu dla jednego osobnika mieści się w granicach od 15-20 g. Obecnie w sprzedaży jest wiele gotowych karm kuszących niską ceną, ale nie spełniających wymagań żywieniowych szczurków. Należy koniecznie zwracać uwagę na skład dostępnych gotowych mieszanek (zawartość białka powinna wynosić 12-16%, zaś tłuszczu 4,5-10%) (1,4). Dietę można również wzbogacić o świeże lub suszone warzywa i owoce. Nie należy przekarmiać szczurów, szczególnie wysokokalorycznymi produktami, które mogą prowadzić do otyłości (średnia waga dorosłego osobnika wynosi odpowiednio 267-500 g dla samca oraz 225-325 g dla samicy) (1). Istotne jest również zapewnienie ciągłego dostępu do świeżej wody w poidłach.

ZAPEWNIENIE RUCHU I AKTYWNOŚCI. Szczury z reguły należą do zwierząt niezwykle ciekawych, uwielbiających aktywne spędzanie czasu i zabawę. Zapewnienie im dodatkowej możliwości ruchu poprzez przygotowanie wybiegu nie tylko wspomaga ich dobrą kondycję, ale także zapobiega znudzeniu. Minimalny czas wybiegu jaki powinni otrzymywać nasi mali przyjaciele to jedna godzina dziennie, a obszar na którym wypuszczamy szczury powinien być zabezpieczony przed ewentualnymi upadkami, zakamarkami z utrudnionym wyjściem, kablami, toksycznymi dla zwierząt roślinami, czy innymi czynnikami, które mogłyby stanowić potencjalne zagrożenie (18). Podczas wybiegu można zapewnić dodatkową aktywność swoim podopiecznym ustawiając różnego rodzaju przeszkody i przejścia, stosując przy tym różne przedmioty takie jak maty węchowe czy też kulki napełniane smaczkami. Ciekawą alternatywą są także komercyjne zabawki intelektualne dla psów lub samodzielnie przygotowane tory np. z rolek po papierze czy różnych pudełek (18).

lic. Joanna Kowalik oraz dr hab. Mariola Bochniarz
Zakład Mikrobiologii
Katedra Przedklinicznych Nauk Weterynaryjnych
UP w Lublinie