Stosowanie probiotyków u dzieci z zaburzeniami mikrobiota

Skąd biorą się drobnoustroje w organizmie dziecka? Czym są probiotyki i jakie są obecne zalecenia do ich stosowania? Odpowiedzi na te inne pytania dowiemy się z kolejnego artykułu z cyklu „Poznaj świat nauk o żywności”. 

Mikrobita dziecka w okresie prenatalnym i postnatalnym

Organizm małego dziecka zawiera zróżnicowany zespół mikroorganizmów występujących wewnątrz i na zewnątrz jego ciała, który nazywamy mikrobiotą. Początki kolonizacji następują jeszcze w trakcie rozwoju prenatalnego dziecka co potwierdza obecność bakterii w pierwszym kale – smółce [1], płynie owodniowym [2], krwi pępowinowej [3], łożysku[4] czy błonach płodowych [5]. Podczas trwania ciąży mikrobiota matki oddziałuje na środowisko wewnątrzmaciczne poprzez translokację bakterii od matki do płodu drogą krwiopochodną. Dlatego na tym etapie życia, dziecko przestaje być jałowe a drobnoustroje mogą pochodzić min.: z jamy ustnej, przewodu pokarmowego lub pochwy matki. W związku z tym ważne jest aby przyszła mama przed zajściem w ciążę zadbała nie tylko o odpowiednią dietę zgodną z Piramidą Zdrowego Żywienia i Aktywności Fizycznej  promowaną przez IŻŻ, suplementację kwasu foliowego, żelaza czy witaminy D3 ale również o wyleczenie próchnicy zębów i stanów zapalnych jamy ustnej, przewodu pokarmowego, pochwy czy ograniczenie innych czynników, które mogą zaburzyć mikrobiotę dziecka tj.: stres czy lęk.

Kolejnym źródłem drobnoustrojów dla noworodka są drogi rodne matki, gdzie podczas porodu naturalnego dziecko pozyskuje min. bakterie kwasu mlekowe (LAB ang. Lactic Acid Bacteria)  głównie z rodzaju Lactobacillus. Natomiast po porodzie bezcenne zasoby bakterii mlekowych głownie Bifidobacterium, Lactococcus, Lactobacillus otrzymuje wraz z kobiecym mlekiem podczas karmienia naturalnego, inne zaś rodzaje bakterii np.: Staphylococcus, Propionibacterium pochodzą ze skóry matki oraz środowiska zewnętrznego. Wiek ciążowy jest również ważnym czynnikiem postnatalnym determinującym mikrobiotę jelitową noworodka, szczególnie jeśli dziecko rodzi się przedwcześnie (między 23-36 tygodniem życia) i jest narażone na fizjologiczną niedojrzałość  przewodu pokarmowego, antybiotykoterapię lub przedłużoną hospitalizację co skutkuje u wcześniaków obecnością drobnoustrojów patogennych z rodziny Enterobacteriaceae i rodzaju Clostridium [6]. U noworodków urodzonych o czasie czyli po 36 tygodniu życia, dominują bakterie mlekowe z rodzaju Bifidobacterium, Lactobacillus i Streptococcus.

Zaburzenia mikrobiota u dzieci

Zaburzenia mikrobiota czyli naturalnego składu mikrobiologicznego organizmu dzieci zwane dysbiozami mogą być spowodowane różnymi czynnikami. Do głównych zalicza się:

• poród przez cesarskie cięcie, kiedy noworodek nie ma bezpośredniego kontaktu z bakteriami bytującymi w drogach rodnych matki;
• brak naturalnego karmienia dziecka mlekiem matki co uniemożliwia naturalny kontakt z LAB występującymi w kobiecym mleku;
• stosowanie antybiotyków o działaniu przeciwbakteryjnym i przeciwgrzybiczym co niszczy naturalną mikrobiotę dziecka otrzymaną w czasie porodu naturalnego i karmienia piersią;
• stosowanie leków steroidowych i immunosupresyjnych, które osłabiają działanie układu immunologicznego co skutkuje zmianami mikrobiota;
• niewłaściwa dieta bogata w żywność przetworzoną, po obróbce termicznej a pozbawiona żywności poddanej fermentacji mlekowej, która zawiera duże ilości LAB;
• nadmierna higienizacja życia dziecka poprzez ograniczanie kontaktu z mikroorganizmami środowiskowymi bytującymi np.: na roślinach i zwierzętach, zbyt częste mycie dziecka z zastosowaniem dużej ilości mydła, żeli, balsamów.

 Okres noworodkowy jest szczególnie ważny dla prawidłowej kolonizacji ciała dziecka . Determinuje dalszy rozwój i funkcjonowanie organizmu niemowlaka. Nieprawidłowości w kolonizacji organizmu dziecka przez drobnoustroje na tym etapie życia mogą skutkować szeregiem chorób w wieku późniejszym [7].

Probiotyki i ich zastosowanie w leczeniu dzieci

Problemy związane z zaburzeniami mikrobiota organizmu dziecka , szczególnie przewodu pokarmowego mogą być ograniczone poprzez podawanie probiotyków. Definiujemy je wg. WHO/FAO jako żywe mikroorganizmy,  które podane w odpowiednich ilościach wywołują korzystne skutki zdrowotne. Probiotyki stosowane w medycynie pediatrycznej modyfikują skład mikrobioty dziecka i są obiecującą alternatywą terapeutyczną w leczeniu i profilaktyce chorób dziecięcych przewodu pokarmowego.

W Polsce w probiotykoterapii najczęściej stosuje się probiotyki będące lekami OTC lub suplementami diety, które zawierają kultury bakterii fermentacji mlekowej głównie z rodzaju Lactobacillus ssp., Bifidobacterium ssp., Streptococcus ssp. lub drożdże Saccharomyces boulardii [8].

W 2023 roku Europejskie Towarzystwo Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci (ESPGHAN), które zajmuje się mikrobiomem jelitowym i jego modyfikacjami, zaktualizowało zalecenia dotyczące stosowania probiotyków w leczeniu wybranych zaburzeń żołądkowo-jelitowych u dzieci tj: ostre zapalenie żołądka i jelit, zapobieganie biegunce związanej z antybiotykoterapią i biegunce szpitalnej, martwicze zapalenie jelit, leczenie zakażeń Helicobacter pylori oraz czynnościowych bólów brzucha i kolki niemowlęcej.

W ostrym zapaleniu żołądka i jelit u dzieci zaleca się obecnie spożywanie Lacticaseibacillus rhamnosus (L.rhamnosus) GG (w dawce ≥10¹⁰ CFU/dobę, przez 5–7 dni) co powoduje skrócenie czasu trwania biegunki i długość hospitalizacji. Poleca się również Saccharomyces boulardii (w dawce 250–750 mg/dobę przez 5–7 dni), Limosilactobacillus reuteri (L. reuteri) DSM 17938 (w dawkach dziennych od 1 × 10⁸ do 4 × 10⁸ CFU przez 5 dni)  oraz L. rhamnosus 19070-2 i L reuteri DSM 12246 (w dawce 2 × 10¹⁰ CFU dla każdego szczepu przez 5 dni) ponieważ istnieją dowody na skrócenie czasu trwania biegunki. Zapobieganie biegunce poantybiotykowej (ang. AAD – antibiotic-associated diarrhea) polega na stosowaniu dużych dawek Saccharomyces boulardii  (≥5 miliardów CFU/dobę) lub L. rhamnosus GG rozpoczynanych jednocześnie z antybiotykoterapią w celu zapobiegania AAD u pacjentów ambulatoryjnych i hospitalizowanych dzieci. W przeciwdziałaniu biegunce szpitalnej zaleca się stosowanie L. rhamnosus GG (co najmniej 10⁹ CFU/dobę) na czas pobytu w szpitalu. W celu zmniejszenia ryzyka martwiczego zapalenia jelit u wcześniaków, pod warunkiem spełnienia wszystkich wymogów bezpieczeństwa, można zalecić L. rhamnosus GG (w dawce od 1 × 10⁹ CFU do 6 × 10⁹ CFU) lub połączenie Bifidobacterium infantis BB-02, Bifidobacterium lactis BB-12 i Streptococcus thermophilus TH-4 (w stężeniu od 3,0 do 3,5 × 10⁸ CFU dla każdego szczepu). Natomiast w zakażeniach Helicobacter pylori podaje się Saccharomyces boulardii  w celu zwiększenia odsetka eradykacji i zmniejszenia działań niepożądanych ze strony przewodu pokarmowego. W kolce niemowlęcej zaś  poleca się L. reuteri DSM 17938 (10⁸ CFU/dzień przez co najmniej 21 dni) lub B. lactis BB-12 (10⁸ CFU/dzień, przez 21–28 dni). L. reuteri DSM 17938 (w dawce od 10⁸ CFU do 2 × 10⁸ CFU/dobę) należy podawać w funkcjonalnym zespole bólowym brzucha zaś w celu zmniejszenia natężenia bólu u dzieci z czynnościowymi bólami brzucha podawać należy L. rhamnosus GG (w dawce od 10⁹ CFU do 3 × 10⁹ CFU dwa razy dziennie).

Niestety w leczeniu dzieci z chorobą zapalną jelit, z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego, w chorobie Leśniowskiego-Crohna, zaparciach funkcjonalnych, zaparciach czynnościowych, nietolerancji glutenu, przeroście bakteryjnym jelita cienkiego oraz zapaleniu trzustki ze względu na niewystarczające dowody nie można sformułować zaleceń do stosowaniu probiotyków [9].

Podsumowanie

Pomimo licznych przyczyn zaburzeń mikrobiota przewodu pokarmowego u dzieci jednym ze sposobów powrotu do homeostazy mikrobiologicznej organizmu jest stosowanie probiotyków. Należy jednak pamiętać o tym, że użycie odpowiedniego szczepu LAB czy drożdży oraz dawkowanie jest zależne od wyników przeprowadzonych wcześniej badań klinicznych potwierdzających skuteczność terapii. Dużym wsparciem kuracji probiotykowej może być również zastosowanie żywności bogatej w LAB takiej jak: jogurty, maślanki, zsiadłe mleko, kapusta kwaszona, ogórki kwaszone i inne, powstałej w wyniki fermentacji mlekowej.

Literatura:

[1] Jimenez E., Marín M.L., Martín R. i wsp. Is meconium from healthy newborns actually sterile? Res Microbiol. 2008;159:187-193.

[2] DiGiulio D.B., Romero R., Amogan H.P. Microbial prevalence, diversity and abundance in amniotic fluid during preterm labor: a molecular and culture-based investigation. PLOS ONE 2008;26:e3056.

[3] Jimenez E., Fernández L., Marín M.L. Isolation of commensal bacteria from umbilical cord blood of healthy neonates born by cesarean section. CurrMicrobiol. 2005;51:270-274.

[4] Aagaard K., Ma J., Antony K.M. i wsp. The placenta harbors a unique microbiome. Sci Transl Med. 2014;21:237.

[5] Steel J.H., Malatos S., Kennea N. i wsp. Bacteria and inflammatory cells in fetal membranes do not always cause preterm labor. Pediatr Res.2005;57:404-411.

[6] Bartnicka A., Gałęcka M., Mazela J. Wpływ czynników prenatalnych i postnatalnych na mikrobiotę jelitową noworodków. Standardy Medyczne/Pediatria. 2016; 172. 13: 165-172.

[7] Cukrowska B., Klewicka E. Programowanie mikrobiotyczne – homeostaza mikrobioty jelitowej a ryzyko chorób cywilizacyjnych. Stand Med Pediatr.2014;11:913-922.

[8] Pytka M.B., Gołda S., Kanadys K., Kształtowanie zdrowia dziecka na przykładzie spożycia probiotyków w wśród dzieci w wieku 1-6 lat. Fides et Ratio. 2020. 3 (43): 138-150.

[9] Szajewska H., Berni Canani R.,  Domellöf M., i wsp.  Probiotics for the Management of Pediatric Gastrointestinal Disorders: Position Paper of the ESPGHAN Special Interest Group on Gut Microbiota and Modifications. J. Pediatr Gastroenterol Nutr. 2023 Feb 1;76(2):232-247.

Dr inż. n. biol. Monika Barbara Pytka
Katedra Biotechnologii, Mikrobiologii i Żywienia Człowieka

***

[Cykl „Poznaj świat nauki o żywności” to seria artykułów popularnonaukowych przygotowywanych przez naukowców z Wydziału Nauk o Żywności i Biotechnologii Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie].