Rak płaskonabłonkowy (SCC) palca u psów diagnostyka i terapia – cykl: „Weterynaria w Nauce i Praktyce XXI Wieku”

Nowotwory są obecnie uznawane za choroby cywilizacyjne, a ich częstość występowania stale rośnie, stwarzając jedno z głównych wyzwań współczesnej medycyny i weterynarii. Wczesne rozpoznanie nowotworów oraz rozwój onkologii weterynaryjnej pozwalają na opracowanie skutecznych metod terapeutycznych, które zapewniają zwierzętom szybki powrót do zdrowia.

Do morfologicznej charakterystyki komórek raka płaskonabłonkowego wykorzystywany jest system klasyfikacji Brodera, który ocenia stopień zróżnicowania nowotworu.

Nowotwory o wysokim i średnim stopniu zróżnicowania charakteryzują się powolną, miejscową progresją, a przerzuty występują zazwyczaj w regionalnych węzłach chłonnych. Przerzuty do narządów występują stosunkowo rzadko (10–20%). W przypadku raków nisko zróżnicowanych
i niezróżnicowanych, progresja jest szybsza i mogą pojawić się przerzuty w narządach odległych.  Stopień zróżnicowania komórek nowotworowych wpływa także na przebieg choroby oraz podatność na leczenie.

Komórki raka płaskonabłonkowego mają zdolność do produkcji keratyny, która odkłada się pozakomórkowo w postaci tzw pereł keratynowych.  Powstająca keratyna traktowana jest przez organizm jako ciało obce i wywołuje silną reakcję zapalną w obrębie zmiany nowotworowej.

Etiologia raka płaskonabłonkowego u psów

U psów wyróżnia się dwie postacie skórnego SCC: rogowacenie słoneczne (solar keratitis) oraz multicentryczny SCC in situ (MSCC). Zmiany najczęściej występują na skórze małoowłosionej lub niepigmentowanej wystawionej na promieniowanie ultrafioletowe. Guzy lokalizujące się na głowie, szyi czy tułowiu, nie wykazują predyspozycji rasowych i wiekowych, jednak wyjątek stanowi rak płaskonabłonkowy palców kończyn, który jest bardziej agresywny niż w innych lokalizacjach.

Nowotwór ten ma zarówno predyspozycje wiekowe, jak i rasowe. Najczęściej chorują psy w wieku 8-10 lat dużych ras, takich jak: rottweiler, labrador, sznaucer olbrzym, golden retriever, duże pudle, briard czy seter szkocki. Zauważono również związek między ciemnym umaszczeniem sierści a rozwojem guza. Psy o czarnym zabarwieniu sierści i pazurów chorują znacznie częściej niż psy z umaszczeniem jasnym. Rak płaskonabłonkowy lokalizuje się dwukrotnie częściej w okolicy łożyska pazura kończyn przednich, co jest wynikiem większego obciążenia tych kończyn u dużych ras psów. Ponadto, palce i pazury przednich kończyn są bardziej narażone na mikrourazy, szczególnie podczas kopania. SCC palca stanowi 35–50% wszystkich nowotworów tej okolicy, a przerzuty do kości pojawiają się w niedługim czasie po wystąpieniu pierwszych objawów. 

Objawy chorobowe

Nowotwór początkowo objawia się jako zmiana z towarzyszącym obrzękiem w okolicy palca lub przestrzeni międzypalcowej. Ze względu na niespecyficzny wygląd makroskopowy, zmiany te są często ignorowane przez właścicieli lub mylone z urazem mechanicznym macierzy pazura. Dopiero brak skuteczności leczenia farmakologicznego oraz postępujący obrzęk skłaniają właścicieli do konsultacji z onkologiem weterynaryjnym.

Proces nowotworowy może trwać kilka miesięcy, prowadząc do stopniowego nasilenia objawów kulawizny. Zmiany nowotworowe mogą obejmować jeden lub kilka palców. W miarę postępu choroby może dochodzić do martwicy miazgi pazura, powstawania owrzodzeń, wtórnych zakażeń oraz nasilonego bólu. W zaawansowanym stadium choroby ból staje się na tyle silny, że zwierzę unika obciążania kończyny, a badanie kliniczne wywołuje reakcje obronne lub agresję.

Przerzuty lokalne do tkanek sąsiadujących, zwłaszcza do kości palca, pojawiają się w 80% przypadków u psów. Dochodzi do lizy kości lub powstawania patologicznych złamań. Wczesne przerzuty mogą występować w węzłach chłonnych pachowych lub podkolanowych, zależnie od tego, która kończyna jest dotknięta chorobą.

Diagnostyka raka płaskonabłonkowego palca opiera się na: 

1. Wywiad i badanie kliniczne: W trakcie badania fizykalnego lekarz weterynarii zwraca uwagę na ewentualną lokalizację zmian skórnych, owrzodzeń, guzów w obrębie palców
   i pazurów. Przewlekłe rany, owrzodzenia czy zniekształcone pazury mogą sugerować obecność guza..
2. Biopsja cienkoigłowa (BAC) stanowi cenne narzędzie wstępnej diagnostyki raka płaskonabłonkowego, umożliwiając jednocześnie uzyskanie bardziej szczegółowych informacji na temat charakteru nowotworu
3. Badania obrazowe:
   • Badanie radiologiczne – może być wykorzystywane w celu sprawdzenia, czy nowotwór nie dał przerzutów do kości, zwłaszcza palców.
   • Ultrasonografia lub CT/MRI mogą pomóc w ocenie ewentualnych przerzutów do innych narządów, takich jak węzły chłonne czy płuca.
4. Badania laboratoryjne krwi są podstawą oceny ogólnego stanu zdrowia psa, ale nie są specyficzne dla SCC.

Ostateczne rozpoznanie raka płaskonabłonkowego uzyskuje się wykonując badanie histopatologiczne usuniętego operacyjnie  guza lub badania tkanki palca po amputacji.

Leczenie

Leczenie raka zależy od stopnia zaawansowania nowotworu oraz lokalizacji guza.

Chirurgia:

Jest najlepszą metodą leczenia raka płaskonabłonkowego palca u psów. Należy   wykonać zabieg radykalny, polegający na usunięciu guza nowotworowego wraz z amputacją zaatakowanego palca lub palców z dużym marginese  zdrowych tkanek 

Wczesna amputacja hamuje rozprzestrzenianie nowotworu w okolicznych tkankach i zapobiega przerzutom do płuc czy wątroby. Niezależnie od tego, który palec został amputowany, większość psów bardzo dobrze adaptuje się do zmiany i w krótkim czasie powraca do pełnej sprawności ruchowej.          

Jeśli podczas diagnozy potwierdzone zostaną przerzuty do węzłów chłonnych, należy rozważyć ich usunięcie lub amputację całej kończyny.

Wykazano, że u większości psów z SCC palca, wczesna i radykalna amputacja może prowadzić do całkowitego wyleczenia, a w bardziej agresywnych przypadkach zapewnić 1-2-letnią remisję.

Radioterapia:

W przypadku guzów nieoperacyjnych lub gdy chirurgiczne usunięcie nowotworu nie jest możliwe, alternatywną metodą leczenia jest miejscowa radioterapia, która pomaga zredukować rozmiar guza lub kontrolować jego dalszy rozwój. Radioterapię stosuje się w niektórych przypadkach również po operacji, żeby zminimalizować ryzyko nawrotu nowotworu.

Chemioterapia:

Nie jest standardowym leczeniem raka płaskonabłonkowego u psów, ale może być rozważana w przypadku obecności przerzutów odległych. W bardziej rozległych rozrostach nowotworowych może być stosowana jako terapia uzupełniająca po operacji.

Terapie wspomagające:

Terapia bólu i suplementacja diety w znacznym stopniu mogą poprawić komfort życia psa. Zapobiegają także zaburzeniom homeostazy powodowanym przez rozwijający się proces nowotworowy oraz łagodzą skutki uboczne związane z leczeniem onkologicznych.

Podsumowując, regularne badania weterynaryjne oraz monitorowanie stanu skóry psa pomagają we wczesnym wykrywaniu raka płaskonabłonkowego palca u psów. W przypadku szybkiej diagnostyki i podjęcia interwencji chirurgicznej rokowanie jest  korzystne i pozwala uzyskać całkowitą lub utrzymującą się kilka lat remisję.

dr hab. Aleksandra Sobczyńska-Rak
Katedra i Klinika Chirurgii Zwierząt
Wydział Medycyny Weterynaryjnej
UP w Lublinie