Dlaczego warto uprawiać soję? Cykl: “Nauki Rolnicze XXI Wieku”

Soja (Glycine max (L.) Merr.) jest jedną z wiodących roślin uprawnych na świecie i jednocześnie najważniejszym gatunkiem z roślin bobowatych. Uprawiana jest z przeznaczeniem na zieloną masę lub nasiona.

Pierwszy kierunek uprawy odbywa się na obszarach klimatu ciepłego, gdzie soja wykorzystywana jest jako bezcenne źródło bardzo wartościowej i wysokobiałkowej paszy zielonej lub suszu, zaś drugi kierunek produkcji ukierunkowany jest na nasiona, które w światowej gospodarce są głównym celem uprawy tej rośliny.

Fot. D. Gawęda

Do krajów wiodących w uprawie soi należy Brazylia, Stany Zjednoczone i Argentyna. To właśnie z tamtych rejonów pochodzi ponad 70% pasz i produktów sojowych. Na przestrzeni lat roślina ta zyskuje coraz większe znaczenie również w Polsce. Zgodnie z danymi z rejestru upraw ARiMR, w 2024 roku polscy rolnicy zasiali soję aż na ok. 80 tys. hektarów, podczas gdy do 2023 roku uprawiano ją na powierzchni ok. 45 tys. hektarów.

Upowszechnieniu uprawy tej rośliny sprzyja m.in. wysoka wartość paszowa nasion i coraz szersze możliwości ich wykorzystania na cele spożywcze. Ponadto uprawa soi w Polsce jest dotowana, z racji tego, iż jest ona rośliną wysokobiałkową. Przybywa również środków ochrony roślin zarejestrowanych do stosowania w uprawie tej rośliny i coraz lepszych wysokoplennych odmian, a za nasiona soi można w skupach uzyskać stosunkowo wysoką cenę. Soja wywiera również pozytywny wpływ na żyzność gleby. Pozostawia bowiem dużo resztek pożniwnych bogatych w azot, a w związku z tym doskonałe stanowisko dla roślin następczych. Dzieje się tak dzięki współżyciu soi z bakteriami brodawkowymi z rodzaju Bradyrhizobium, które wiążą azot atmosferyczny oraz dzięki dobrze rozwiniętemu systemowi korzeniowemu i możliwości pobierania składników odżywczych z głębszych warstw gleby. W związku z tym uprawa soi wprowadza do gleby znaczną ilość azotu, co przyczynia się do zwiększenia plonu roślin następczych i jednocześnie zmniejszenia wydatków na nawozy.

O popularności uprawy soi decyduje między innymi wysoka wartość odżywcza nasion. Znajduje się w nich około 20% tłuszczu, który cechuje się wysoką zawartością nienasyconych kwasów tłuszczowych, dzięki czemu roślina ta jest drugą na świecie pod względem globalnej produkcji olejów roślinnych. Warto podkreślić, że stosunek ilościowy kwasów wielonienasyconych do nasyconych jest o wiele korzystniejszy w nasionach soi niż w produktach mięsnych. Na szczególną uwagę zasługują zawarte w nich wielonienasycone kwasy tłuszczowe: linolowy (C18:2, typ omega-6) i linolenowy (C18:3, typ omega-3), które uważane za niezbędne i szczególnie korzystne dla zdrowia, a około 24% kwasów tłuszczowych oleju sojowego stanowi ważny fizjologicznie kwas oleinowy.

Wysoka zawartość białka w nasionach, wynosząca w przybliżeniu 40%, zawierającego wszystkie niezbędne aminokwasy egzogenne, przyczynia się do tego, że soja jest kluczową rośliną białkową. Wartość odżywcza białek sojowych jest porównywalna z wartością białek mięsa, mleka i jaja kurzego. Ponadto białko sojowe jest dobrze trawione, a jego skład aminokwasowy w znacznym stopniu odpowiada zapotrzebowaniu człowieka na poszczególne aminokwasy. Jest między innymi lepszym źródłem lizyny niż większość białek roślinnych oraz dobrym źródłem aminokwasów rozgałęzionych (BCAA), czyli leucyny, izoleucyny i waliny, które odgrywają bardzo ważną rolę w budowaniu masy mięśniowej, regeneracji po bardzo ciężkim treningu i poprawie wytrzymałości fizycznej.

Jedną z najcenniejszych substancji zawartych w nasionach soi są fitoestrogeny o bardzo zbliżonej budowie oraz funkcji do naturalnych żeńskich hormonów płciowych – estrogenów. Dzięki zawartości tych substancji soja jest rośliną o właściwościach przeciwnowotworowych. Badania przeprowadzone do tej pory wykazują, że pewne rodzaje izoflawonów występujących w soi tj. genisteina i daidzeina przyczyniają się do równowagi hormonalnej u kobiet, co ma szczególnie znaczenie np. w okresie menopauzy. Nasiona soi są również bogatym źródłem witamin (szczególnie wysoka zawartość witamin z grupy B) oraz składników mineralnych m. in. wapnia, fosforu, potasu, miedzi, manganu, żelaza i magnezu.

Produkty spożywcze wytwarzane z soi są szczególnie chętnie włączane do diety przez wegetarian, jako alternatywa dla mięsa. Na bazie nasion soi wytwarza się takie produkty, jak: olej sojowy, mączka sojowa, kasza sojowa, mleko sojowe, lecytyna oraz tofu (twarożek sojowy powstały w procesie koagulacji mleka sojowego). Preparaty z soi dodawane są do różnych przetworów, m.in. konserw mięsnych, wędlin, co podnosi ich wartości odżywcze.

Dr hab. Dorota Gawęda, profesor uczelni
Katedra Herbologii i Technik Uprawy Roślin
Wydział Agrobioinżynierii

Źródła:

1. Biel W., Gawęda D., Jaroszewska A., Hury, G. 2018. Content of minerals in soybean seeds as influenced by farming system, variety and row spacing. Journal of Elementyology, 23(3), 863-873.

2. Buczek J., Bobrecka-Jamro D., Jańczak-Pieniążek M. 2022. Photosynthesis, yield and quality of soybean (Glycine max (L.) Merr.) under different soil-tillage systems. Sustainability, 14(9), 4903.

3. Dłużewska E., Krygier K. 2005. Sojowe preparaty białkowe – otrzymywanie i zastosowanie. Przemysł Spożywczy, 59(4), 30-33.

4. Koch G. Białko sojowe – korzyści zdrowotne i efekty stosowania. https://www.myprotein.pl/blog/dieta/bialko-sojowe-korzysci/

5. Kwiatkowska E. 2007. Fitoestrogeny sojowe w profilaktyce chorób cywilizacyjnych. Borgis – Postępy Fitoterapii, 4, 207-211.

6. Saranraj P., Sivasakthivelan P., Al-Tawaha A.R.M. et al. Macronutrient management for the cultivation of soybean (Glycine max L.): A review. IOP Conference Series: Earth and Environmental Science, 788, 012055.

7. Tyczewska A., Gracz J., Twardowski T., Małyska A. 2014. Soja przyszłością polskiego rolnictwa? Nauka, 4, 121-138.

8. Voora V., Bermúdez S., Le H., Larrea C., Luna E. Global Market Report: Soybean prices and sustainability. Sustainable Commodities Marketplace Series 29 February 2024.

9. Wilk M. 2017. Soja źródłem cennych składników żywieniowych. Żywność. Nauka. Technologia. Jakość, 24, 2(111), 16-25.

10. https://rejestrupraw.arimr.gov.pl/

11. https://www.polskasoja.pl/