Czy glifosat jest szkodliwy?

Glifosat jest najczęściej stosowaną substancją biologicznie czynną herbicydów na świecie. Preparaty zawierające glifosat wykorzystywane są jako nieselektywne herbicydy do zwalczania chwastów na polach, w sadach, na torach kolejowych oraz innych nieużytkowanych rolniczo terenach. W uprawach GMO odpornych na glifosat, preparat ten traktowany jest jako herbicyd selektywny, niszczący chwasty, a nie wyrządzający szkody roślinom uprawnym.

Działanie glifosatu polega na blokowaniu funkcjonowania enzymu EPSP (syntazy kwasu 5-endopirogrono-3-fosfoszikimowego) przeciwdziałającego przekształcaniu kwasu szikimowego do aminokwasów aromatycznych (tyrozyny i fenyloalaniny) oraz aminokwasu heterocyklicznego – tryptofanu. Aminokwasy te są niezbędne do produkcji białek roślinnych, a ich brak w komórkach spowodowany zahamowaniem syntezy, doprowadza do zburzeń w funkcjonowaniu komórek, a w konsekwencji do śmierci rośliny.

Objawy działania glifosatu widoczne są na roślinie dopiero po kilku lub nawet kilkunastu dniach. Pierwszą oznaką działania jest zahamowany wzrost rośliny. W dalszej kolejności pojawia się chloroza liści, postępująca od najmłodszych, poprzez starsze, łodygę, korzenie i podziemne części rozmnażania wegetatywnego. Cała roślina zamiera po około 2-3 tygodniach od aplikacji. Glifosat jest to preparat układowy, pobierany przez zielone części roślin (liście, zielone pędy) i przemieszczany po roślinie we floemie i ksylemie.

Glifosat zaliczany jest do związków mało szkodliwych o LD₅₀=5600 mg/kg. Jest bardzo dobrze rozpuszczalny w wodzie (w 25°C rozpuszczalność wynosi 10–15,7 g/l) oraz praktycznie nierozpuszczalny w tłuszczach. Teoretycznie glifosat nie powinien być akumulowany w tkankach zwierzęcych, jednakże niektórzy naukowcy twierdzą, iż pewne organizmy (kręgowce i bezkręgowce) mogą wykazywać zdolność akumulacji tego związku.  

Okres połowicznego rozkładu DT₅₀ glifosatu wynosi poniżej 30 dni. Świadczy to o tym, że  związek ten należy do krótko zalegających w glebie. Ponadto glifosat jest średnio mobilny i jego przemieszczanie się w glebie jest niewielkie.

Głównym produktem rozpadu glifosatu jest AMPA (kwas (aminometylo)-fosfonowy), który powstaje w wyniku hydrolizy herbicydu. AMPA ma dłuższy czas półtrwania od glifosatu oraz różni się od niego mechanizmem działania. Korzystne jest to, że nie cechuje się większą toksycznością niż glifosat. Jednak zarówno glifosat, jak i AMPA są umiarkowanie trwałe w środowisku i mogą być wykrywalne w wodzie deszczowej.

Zagrożenie zatrucia się glifosatem poprzez drogi oddechowe jest niewielkie, ponieważ związek jest nielotny i nie unosi się w powietrzu. Ponadto bardzo słabo wchłania się przez skórę. Zatrucia glifosatem najczęściej zdarzają się drogą pokarmową w wyniku przypadkowego połknięcia środka. U takich osób obserwuje się niewydolność oddechową i zaburzenia rytmu serca. Objawy te mogą prowadzić nawet do śmierci człowieka.

Na terenach, gdzie bardzo często stosuje się glifosat, konieczny jest monitoring stężenia tej substancji biologicznie czynnej. Dla glifosatu wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS) wynosi 10 mg/m³. W krajach, takich jak: Stany Zjednoczone, Kanada, Argentyna, w których zużycie glifosatu jest bardzo duże obecność tego związku stwierdzono w wodzie i glebie. Śladowe ilości glifosatu odnotowano również w domach farmerów, wydalanym przez nich moczu oraz w żywności.

Najnowsze badania wykazały, że preparaty zawierające glifosat mogą zachowywać się również jak typowe modulatory hormonalne (EDCs), które mogą zakłócać funkcjonowanie układu dokrewnego. EDCs mogą powodować zaburzenia płodności, otyłość lub rozwój hormonozależnych nowotworów. Wykazano ponadto, że preparaty zawierające glifosat mogą zaburzać prawidłowy rozwój płodów u kobiet. Naukowcy sygnalizują również związek glifosatu z występowaniem u ludzi nowotworów pochodzenia nabłonkowego. Nie wykazano zaś, aby glifosat i preparaty zawierające ten związek wywoływały znaczące zmiany w czerwonych ciałkach krwi.

Dr hab. Małgorzata Haliniarz
Katedra Herbologii i Technik Uprawy Roślin
Wydział Agrobioinzynierii

Piśmiennictwo:

1. Kwiatkowska M., Jarosiewicz P., Bukowska B.: Glifosat i jego preparaty – toksyczność, narażenie zawodowe i środowiskowe. Medycyna Pracy, 2013, 64(5), 717-729.

2. Praczyk T., Skrzypczak G.: Herbicydy. PWRiL, Poznań, 2004.

3. Woźnica Z.: Herbologia. PWRiL, Poznań, 2008.

4. Zalecenia Ochrony Roślin na lata 2014/2015. Część I. Wykaz środków ochrony roślin. Poznań, 2014.

5. weedscience.org