WERSJA POLSKA

ZESZYT 329

Wojciech Łopuszyński
Wartość diagnostyczna i prognostyczna wybranych parametrów histologicznych oraz wskaźników proliferacji i apoptozy w nowotworach gruczołu sutkowego suk

Nowotwory gruczołu sutkowego należą do najczęściej diagnozowanych nowotworów u suk. Podstawowym sposobem ich leczenia jest zabieg chirurgiczny. Wysoki odsetek przypadków wznowy i przerzutów po zastosowanym leczeniu implikuje potrzebę poszukiwania dodatkowych metod umożliwiających wyłonienie przypadków cechujących się zwiększonym ryzykiem wczesnej progresji nowotworowej. Różnorodność form histologicznych i szczególnie urozmaicony obraz mikroskopowy guzów gruczołu sutkowego u suk są przyczyną licznych rozbieżności co do ich histogenezy i klasyfikacji, jak i wyboru cech morfologicznych określających złośliwość. Mimo to, badanie histopatologiczne pozostaje podstawowym elementem postępowania diagnostycznego w patologii gruczołu sutkowego u suk. Do niedawna rutynowa ocena mikroskopowa usuniętych chirurgiczne guzów opierała się głównie na morfologii tkanki nowotworowej. Postęp, jakiego dokonano w ostatnich latach dzięki wprowadzeniu metod immunohistochemicznych i technik biologii molekularnej umożliwia poznawanie mechanizmów karcynogenezy. Odkrywane w trakcie badań wskaźniki zachodzących w komórce zaburzeń okazały się pomocne w rozpoznawaniu i różnicowaniu poszczególnych typów rozrostów nowotworowych. Mogą one również być wykorzystywane jako wskaźniki prognostyczne i predykcyjne w leczeniu poszczególnych rodzajów nowotworów po uprzednim oszacowaniu ich wartości.
Celem przeprowadzonych badań była ocena przydatności oznaczania ekspresji proliferacyjnego antygenu jądrowego (PCNA), antygenu Ki-67, liczby regionów organizatorów jąderkowych (AgNORs) w jądrze komórkowym, a także nasilenia apoptozy w różnicowaniu rozrostów niezłośliwych i nowotworów złośliwych gruczołu sutkowego u suk. W pracy określono też wartość prognostyczną klasyfikacji histologicznej, uwzględniającej ocenę stopnia złośliwości, nasilenia proliferacji komórkowej mierzonej na podstawie ekspresji PCNA, antygenu Ki-67 i liczby AgNORs w jądrze komórkowym oraz nasilenia apoptozy i kumulacji białka p53 odnośnie dalszego przebiegu choroby po chirurgicznym usunięciu nowotworu złośliwego gruczołu sutkowego u suk.
Materiał badań stanowiło 139 guzów gruczołu sutkowego pochodzących od wyselekcjonowanych suk, u których przeprowadzono chirurgiczny zabieg mammektomii bądź częściowej lub jednostronnej mastektomii. Usuwane chirurgicznie guzy poddawano ocenie patomorfologicznej zgodnie z kliniczno-patologicznym system TNM oraz badaniu histopatologicznemu, uzupełnionemu określeniem stopnia złośliwości histologicznej. Suki, od których pochodziły guzy obserwowano przez 24 miesiace po operacji. W tym czasie na podstawie okresowych badań klinicznych oraz radiograficznych klatki piersiowej i ultrasonograficznych jamy brzusznej oceniano stan zdrowia zwierząt, odnotowując czas zdiagnozowania przerzutów i/lub miejscowej wznowy nowotworu oraz długość przeżycia zwierząt po zabiegu operacyjnym. W pierwszym etapie badań określono wartość diagnostyczną wskaźników proliferacji i apoptozy na podstawie różnic w wartościach ocenianych wskaźników pomiędzy poszczególnymi typami histologicznymi rozrostów. Do drugiego etapu badań nad oceną wartości prognostycznej wyodrębniono 103 nowotwory złośliwe, a zwierzęta, od których je usunięto podzielono na dwie grupy doświadczalne: grupę I stanowiło 41 zwierząt, które przeżyły 2-letni okres obserwacji i nie wystąpiły u nich wznowy i przerzuty nowotworowe do narządów wewnętrznych, a do grupy II zaliczono 62 suki, u których stwierdzono progresję choroby nowotworowej. U zwierząt należących do wymienionych grup określono wartość prognostyczną ocenianych wskaźników na podstawie odsetka suk z remisją choroby nowotworowej oraz czasu wolnego od choroby nowotworowej. Ekspresję PCNA, antygenu Ki-67 oraz kumulację białka p53 oznaczono metodą immunohistochemiczną, liczbę AgNORs metodą histochemiczną, a do określenia nasilenia apoptozy zastosowano zmodyfikowaną metodę TUNEL, wykorzystując do oceny mikroskopowej badanych wskaźników system komputerowo wspomaganej analizy obrazu.
Przeprowadzone badania wykazały, że z grupy badanych wskaźników najbardziej przydatne w różnicowaniu rozrostów niezłośliwych i nowotworów złośliwych okazało się oznaczanie ekspresji antygenu Ki-67 i PCNA. Te same wskaźniki mogą być przydatne, lecz w ograniczonym zakresie, w różnicowaniu rozrostów sprawiających trudności diagnostyczne w rutynowym badaniu histopatologicznym.
Analiza wyników leczenia chirurgicznego po 24-miesięcznej obserwacji wykazała, że najgorzej rokującymi typami histopatologicznymi nowotworów są kostniakomięsak i rak anaplastyczny. W przypadku nowotworów pochodzenia nabłonkowego rokowanie pogarsza się w kolejności: rak nienaciekający, rak złożony, rak cewkowo-brodawkowaty, lity i anaplastyczny. Wykazano również, że stopień złośliwości histologicznej istotnie wpływa na ryzyko wystąpienia progresji choroby i czas remisji. Uzyskane wyniki wskazują także, że ocena ekspresji antygenu Ki-67 i PCNA ma wysoką wartość w prognozowaniu czasu wolnego od choroby. Jednocześnie antygen Ki-67 ma wyższą w porównaniu z PCNA wartość w ocenie ryzyka progresji choroby, a jego oznaczenie jest w niewielkim stopniu zależne od procedury reakcji immunohistochemicznej. Wskazuje to na wyższą wartość oznaczania ekspresji antygenu Ki-67, jeśli bierze się pod uwagę aspekt praktyczny i możliwość jego wprowadzenia do rutynowej diagnostyki histopatologicznej. W świetle przeprowadzonych badań określanie średniej liczby AgNORs w jądrze komórkowym i oznaczanie nasilenia apoptozy nie ma znaczenia prognostycznego w nowotworach gruczołu sutkowego u suk. Uzyskane wyniki badań własnych, chociaż nie całkowicie jednoznaczne, wskazują na możliwość wykorzystania oceny kumulacji białka p53 jako wskaźnika prognostycznego. Jednak ze względu na ryzyko wystąpienia reakcji fałszywie dodatnich lub ujemnych, metoda ta nie może być polecana do rutynowej diagnostyki histopatologicznej. W przeprowadzonych badaniach potwierdzono wysoką wartość prognostyczną oceny wielkości guza wg klasyfikacji TNM. Natomiast obecność komórek nowotworowych w usuwanych chirurgicznie węzłach chłonnych, chociaż wiązała się z bardziej niekorzystnym przebiegiem choroby, nie zwiększała istotnie statystycznie ryzyka wystąpienia progresji choroby i nie wpływała na czas remisji. 
Na podstawie otrzymanych wyników należy stwierdzić, że wartościowymi czynnikami prognostycznymi w nowotworach złośliwych gruczołu sutkowego u suk są: typ histologiczny, stopień złośliwości histologicznej, wielkość guza wg klasyfikacji TNM oraz indeksy antygenu Ki-67 i PCNA.