WERSJA POLSKA

ZESZYT 331

Marek Sapuła
Wpływ pobudliwości nerwowej koni małopolskich na ich cechy użytkowe

Celem badań była analiza stopnia pobudliwości nerwowej oraz procesów zapamiętywania klaczy i ogierów rasy małopolskiej na podstawie wyników testu lękliwości i testu w labiryncie, z uwzględnieniem wybranych cech użytkowych (długość i częstotliwość kroków w stępie i kłusie, szybkość ruchu, wskaźniki reprodukcyjne klaczy i ogierów, wyniki prób dzielności ogierów w zakładach treningowych oraz wartość tętna mierzonego podczas prowadzonych testów). Pobudliwość nerwową i procesy pamięciowe badanych koni oceniano wg metod opracowanych przez Budzyńskiego.

W prowadzonych badaniach uwzględniono środowisko hodowlane (stadniny i stada ogierów), płeć koni (klacze, ogiery), linie hodowlane żeńskie (matki) i męskie (ojców) oraz rasy ojców.

Ponadto wyliczono indywidualne indeksy wartości hodowlanej klaczy i ogierów oraz matek ogierów i klaczy, a także ojców ogierów i klaczy (metodą BLUP) z uwzględnieniem uzyskanych ocen w teście lękliwości, a także wskaźników ruchu. Podjęto również próbę oszacowania metodą REML współczynników odziedziczalności (h2) dla ocenianych stereotypów zachowania koni w teście lękliwości i w teście w labiryncie oraz wskaźników ruchu.

Eksperymenty, na podstawie których zgromadzono materiał badawczy prowadzono w latach 1995–2005. Badaniami objęto 765 koni rasy małopolskiej (w tym 547 zarodowych klaczy użytkowanych w stadninach koni i 218 ogierów zaewidencjonowanych w stadach ogierów).

Stwierdzono zasadność włączenia wyników testów zrównoważenia nerwowego koni małopolskich do oceny hodowlanej. Ustalono istotny wpływ rodzaju obiektu hodowlanego i płci koni na jakość reakcji behawioralnych w teście lękliwości oraz na procesy zapamiętywania w teście w labiryncie. Wykazano większe predyspozycje klaczy do sprawniejszego poznawania i zapamiętywania szeregu bodźców środowiska, większe uzdolnienie do uczenia się aniżeli ogierów. Ogiery charakteryzowały się mniejszą pobudliwością nerwową w porównaniu z klaczami. Wykazano wysoko istotne zależności pomiędzy wynikami w teście lękliwości a wartością tętna mierzonego podczas testów u badanych klaczy i ogierów. U koni spokojnych (bardziej zrównoważonych nerwowo) zarejestrowano niższy poziom tętna w testach.

Wykazano, że stopień pobudliwości nerwowej badanych koni był statystycznie istotnie skorelowany z wartością ocenianych wskaźników ruchu. Dłuższym krokiem i większą szybkością ruchu charakteryzowały się konie o wyższym stopniu zrównoważenia nerwowego. Wyraźną współzależność ustalono pomiędzy oceną punktową testu lękliwości a wynikami testu w labiryncie. Konie spokojne wykazywały większą zdolność szybkiego zapamiętywania drogi w labiryncie niż pobudliwe.

Istotną zależność stwierdzono pomiędzy wartością cech użytkowych u ocenionych podczas prób dzielności ogierów a właściwościami ich psychiki. Najwyższe oceny w próbie dzielności uzyskały ogiery średnio pobudliwe i spokojne.

Najkorzystniejsze wskaźniki reprodukcyjne (źrebność, płodność) ustalono dla klaczy z grupy spokojnych. Również u klaczy spokojnych stwierdzono najmniejszy odsetek strat ciąż (poronienia, resorpcje, martwe urodzenia). Ogiery zaliczone do grupy spokojnych pokryły największą liczbę klaczy w sezonie kopulacyjnym.

Przeprowadzone badania wykazały, że najwyższym zrównoważeniem nerwowym charakteryzowały się zarówno córki, jak i synowie pochodzący po ogierach czystej krwi angloarabskiej oraz pełnej krwi angielskiej. W teście w labiryncie najwyżej oceniono córki i synów ogierów rasy pełnej krwi angielskiej.

Wyliczone indeksy wartości hodowlanej mogą posłużyć jako jedno z kryteriów selekcji uwzględniające zrównoważenie nerwowe.