WERSJA POLSKA

ZESZYT 347

Halina Lipińska
Ocena utrzymywania się Poa pratensis L., Phleum pratense L. i Lolium perenne L. w runi na glebie torfowo-murszowej w zależności od poziomu wody gruntowej

Skład florystyczny trwałych użytków zielonych decyduje o jakości i ilości pozyskiwanej paszy, a także o funkcji ochronnej ekosystemów trawiastych względem wód i gleby. Utrzymanie wartościowego i stabilnego składu gatunkowego tych zbiorowisk jest trudne, szczególnie w siedliskach pobagiennych, bowiem w krótkim czasie po ich zagospodarowaniu w runi często dominuje Poa pratensis. Celem przeprowadzonych badań była ocena wpływu współkomponentu i zróżnicowanego poziomu wody gruntowej na utrzymywanie się Poa pratensis, Phleum pratense i Lolium perenne na glebie torfowo-murszowej oraz produkcyjność i funkcję ochronną tych zbiorowisk względem wód i gleby. 
Materiał i metody. Badania przeprowadzono w latach 2001–2005 w doświadczeniu lizymetrycznym i na mikropoletkach. Każdy gatunek wysiano w monokulturze, a P. pratensis także w mieszankach z Ph. pratense i L. perenne(50 : 50%). W doświadczeniu zastosowano trzy poziomy wody gruntowej: 50 cm, 90 cm i zmienny. Reakcję gatunków na sąsiedztwo współkomponentu oraz poziom wody gruntowej oceniono na podstawie: pokrycia powierzchni i udziału wysianych gatunków w pokryciu powierzchni, składu gatunkowego runi, wielkości plonu rolniczego, zużycia wody i jej efektywności produkcyjnej oraz pobrania składników mineralnych i zawartości składników biogennych w wodach gruntowych z poszczególnych obiektów badawczych. 
Wyniki badań i dyskusja. Obiekty z monokulturą P. pratensis charakteryzowały się najlepszym pokryciem powierzchni oraz najwyższym udziałem wysianego gatunku w runi, w przeciwieństwie do obiektów z Ph. pratense. Na obiektach z wysokim (50 cm) oraz zmiennym poziomem wody gruntowej pokrycie powierzchni gleby było lepsze niż z niskim (90 cm). Ponadto w warunkach wysokiego poziomu wody gruntowej (50 cm) były najmniejsze zmiany w składzie gatunkowym runi. Stabilność składu gatunkowego świadczy o zdolności wysianych gatunków traw do utrzymywania się w runi [Grzegorczyk i in. 1995, Kozłowski i in. 2000, Stypiński i in. 2001]. Ważnym wskaźnikiem utrzymywania się gatunków w runi jest również stałość plonowania w latach [Domański 1984]. Ph. pratense i L. perenne najwyżej plonowały w drugim i trzecim roku, zaś P. pratensis w trzecim i czwartym roku użytkowania. O utrzymywaniu się gatunków w runi, a w konsekwencji o ich plonowaniu oraz wykorzystaniu składników mineralnych z gleby decyduje pokrycie ich potrzeb wodnych [Łabędzki 1997]. Wszystkie gatunki istotnie lepiej plonowały w warunkach wyższego niż niższego i zmiennego poziomu wody gruntowej. Poziom wody gruntowej najsilniej wpływał na plonowanie P. pratensis i L. perenne oraz ich mieszanki, zaś najmniej na Ph. pratense i mieszanki tego gatunku z P. pratensis. Ruń L. perenne i mieszanki P. pratensis + L. perenne zużywała więcej wody na ewapotranspirację, a zarazem efektywniej ją wykorzystywała niż monokultura P. pratensis i Ph. pratense oraz ich mieszanka. Pobranie składników mineralnych z gleby było największe na obiektach z L. perenne, zaś najmniejsze z P. pratensis. Niski poziom wody gruntowej najbardziej ograniczał pobranie składników przez P. pratensis i Ph. pratense, zaś poziom zmienny zmniejszał ich pobranieprzez L. perenne. Istotnie mniejsze zawartości azotu w wodzie stwierdzono na obiektach z L. perenne, natomiast fosforu na obiektach z P. pratensis. Zawartość N-NO3 oraz PO4-3 w wodzie spod runi mieszanek była istotnie większa niż spod monokultur. Zdolność kumulowania N-NO3 jest cechą charakterystyczną gatunków i odmian [Kozłowski i Zielewicz 2009], dlatego właściwość tę należy uwzględniać podczas komponowania mieszanek na użytki zielone. Niskiej zawartości N-NO3 i N-NH4  w wodzie gruntowej sprzyjał jej wysoki poziom, natomiast PO4-3 było mniej w warunkach niskiego poziomu wody gruntowej.
Wnioski. W warunkach gleby torfowo-murszowej największą trwałością i stabilnością plonowania odznaczała się P. pratensis, która zużywała mniej wody gruntowej na ewapotranspirację rzeczywistą oraz mniej pobierała z plonem makroskładników niż Ph. pratense i L. perenne. Jednak L. perenne zapewniała większe plony oraz charakteryzowała się najbardziej efektywnym, ale także największym zużyciem wody oraz składników mineralnych, co przyczyniało się do zmniejszenia koncentracji składników biogennych, szczególnie jonów azotanowych i amonowych w wodzie gruntowej. Wrażliwość gatunków i mieszanek na niedobór wody w glebie wzrastała w następującej kolejności: P. pratensis < P. pratensis + P. pratense < Ph. pratense <  L. perenne + P. pratensis < L. perenne. 
Ph. pratense wykazywałamałe zdolności konkurencyjne względem P. pratensis, jak również nie wpływała ujemnie na plonowanie oraz pobranie składników mineralnych, dlatego nie przeciwdziała jej dominacji w runi. W wodzie gruntowej spod ryzosfery mieszanki P. pratensis + Ph. pratense zawartość jonów amonowych i fosforanowych była podobna jak spod monokultur tych gatunków, zaś azotanów wyższa. 
L. perenne wykazywała duże zdolności konkurencyjne względem P. pratensis, bowiem ujemnie wpływała na jej produkcyjność oraz pobranie makroskładników, zwłaszcza w warunkach wysokiego poziomu wody gruntowej.Może zatem ograniczyć ekspansywność P. pratensis i przeciwdziałać jej dominacji w runi. Jednak słabsze zadarnienie powierzchni oraz większa zawartość jonów azotanowych i fosforanowych w wodach gruntowych na obiektach P. pratensis  +  L. perenne niż z monokulturą P. pratensis mogą świadczyć, że mieszanka ta gorzej pełni funkcję ochronną względem gleb organicznych i wód podziemnych.