WERSJA POLSKA

ZESZYT 350

Zbigniew Wasąg
Sprawność technicznej modernizacji wybranych gospodarstw rodzinnych korzystających z funduszy Unii Europejskiej 

Sprawność technicznej modernizacji gospodarstw rolnych jest pojęciem związanym z systemem gospodarowania, który uwzględnia racjonalność i efektywność wykorzystywania czynników wytwórczych (zewnętrznych i wewnętrznych) w celu powiększania rozmiarów produkcji. Dynamika tego procesu, określana jako skuteczność działań, jest wyrażana realizacją celów (w racjonalnie określonym czasie) z wykorzystaniem dostępnych dla gospodarstw zasobów kapitału, które umożliwiają wzrost poziomu uzbrojenia pracowników i stopnia mechanizacji procesu pracy. 
W pracy przedstawiono wyniki badań prowadzonych w latach 2004–2009. Obejmowały one okres przed i po otrzymaniu pomocy ze środków UE na modernizację techniczną w wybranych gospodarstwach rodzinnych. Analizą objęto 70 gospodarstw o średniej powierzchni 28,53 ha UR, zlokalizowanych w pow. biłgorajskim. Celem pracy było określenie w zróżnicowanych pod względem wielkości ekonomicznej (ESU) gospodarstwach rodzinnych poziomu uzbrojenia stanowisk pracy oraz celowości ubiegania się o dofinansowanie ich rozwoju na podstawie sprawności wykorzystania tych funduszy. Badano w różnych obszarowo gospodarstwach wpływ uzyskanego wsparcia finansowego na poprawę skuteczności, czyli wzrost tempa poziomu mechanizacji, oraz zwiększenie sprawności (efektywności) działań modernizacji technicznej gospodarstw. 
Analizie poddano wnioski inwestycyjne o przyznanie środków finansowych złożone przez rolników z pow. biłgorajskiego do ARiMR oraz przeprowadzono ankietowe badania własne. Dobór obiektów do badań był celowy. Oceniano w nich wpływ funduszy UE na proces technicznej modernizacji gospodarstw. Sprawność modernizacji gospodarstw oceniono w odniesieniu do kwoty pomocy, powierzchni UR, wielkości ekonomicznej oraz dochodu przedsiębiorstwa. W ocenie sprawności modernizacji technicznej gospodarstw rodzinnych posłużono się wskaźnikami techniczno-ekonomicznymi, w tym: wartością odtworzeniową środków mechanizacji, poziomem uzbrojenia technicznego pracy, mocą zainstalowaną, nakładami pracy uprzedmiotowionej, nakładami pracy ludzkiej, uzbrojeniem pracownika, uzbrojeniem energetycznym pracy, stopniem mechanizacji wg Zaremby, produkcją towarową netto i dochodem przedsiębiorstwa. W celu określenia stopnia sprawności technicznej, za podstawę odniesienia przyjęto okres przed zakupem środków mechanizacji.
Efektywność wykorzystania funduszy UE na techniczną modernizację wykazano w każdej z badanych grup gospodarstw, ale środki te są najskuteczniej wykorzystywane w gospodarstwach do 70 ha UR, co jest determinowane przede wszystkim powierzchnią UR, wielkością ekonomiczną, poziomem uzyskiwanych efektów gospodarowania oraz poziomem uzbrojenia stanowiska pracy. Technika rolnicza ma znaczący wpływ na realizację procesu produkcji rolniczej, gdyż umożliwia lepsze wykorzystanie produkcyjnych środków obrotowych. W mniejszych obszarowo gospodarstwach wykazano wysoki poziom uzbrojenia pracy, przy jednoczesnym obciążeniu wysokimi kosztami środków mechanizacji. Przeprowadzone badania potwierdzają, że w ciągu ostatnich lat nastąpiła strukturalna zmiana w kształtowaniu się organizacji gospodarstw, która wyraża się wzrostem jej intensywności i poziomem zrównoważenia w gospodarstwach większych. Najwyższą sprawność modernizacji technicznej osiągnięto w gospodarstwach o kwocie pomocy 100–150 tys. zł poprzez wzrost: wartości odtworzeniowej środków mechanizacji, wskaźnika poziomu technicznego uzbrojenia pracy, nakładów pracy uprzedmiotowionej oraz mocy zainstalowanej. Natomiast największy wzrost uzbrojenia energetycznego pracy odnotowano w gospodarstwach o kwocie pomocy powyżej 150 tys. zł. Wskaźnik stopnia mechanizacji po dofinansowaniu średnio zwiększył się o 11,2%. 
Dostęp do funduszy UE poprawia sprawność gospodarowania (modernizacja ekonomiczna) w większych obszarowo i silniejszych ekonomicznie gospodarstwach, ale skuteczność modernizacji technicznej (np. wzrost wskaźnika mechanizacji) jest wyższa w mniejszych gospodarstwach (do 30 ha UR).