WERSJA POLSKA

ZESZYT 352

Iwona Janczarek
Obiektywizacja metod oceny skoków luzem młodych ogierów półkrwi 

Wstęp. Najczęściej stosowany sposób określenia predyspozycji skokowych młodych koni, czyli ocena skoków luzem, budzi wiele kontrowersji. Dotychczas nie zdefiniowano w sposób precyzyjny szczegółowych cech prawidłowego skoku i nie określono ich znaczenia. Ocena zdolności skokowych na próbach dzielności, polegająca na przydzielaniu punktów przez selekcjonerów ma charakter subiektywny. Z uwagi na kluczową rolę wczesnej oceny predyspozycji użytkowych konia, poszukuje się metod jej obiektywizacji.
Celem pracy było udoskonalenie metod oceny skoków luzem na przykładzie młodych ogierów półkrwi poprzez: 1) wybranie i nadanie wag znaczeniowych cechom niezależnym, w największym stopniu odpowiedzialnym za podstawowe parametry skoku oraz określenie ich korzystnego poziomu w długim i wysokim skoku; 2) zbadanie wpływu niektórych czynników na ich poziom; 3) opracowanie wymiernej metody oceny skoków luzem młodych ogierów; 4) skonfrontowanie metody własnej ze stosowaną w Polsce w ramach prób dzielności oraz zaprojektowanie na tej podstawie sposobu obiektywizacji obowiązującego systemu; 5) oszacowanie parametrów genetycznych analizowanych cech oraz określenie ich powiązania z wymiarami ciała ogierów. 
Materiał i metody. Materiał badań stanowiły nagrania wideo 2750 skoków luzem, 550 ogierów podczas testu 100-dniowego. Wybrano 15 elementów skoku (klatek filmu), które poddano cyfrowej analizie obrazu, wykonując 127 pomiarów każdego skoku (łącznie 349 250 pomiarów) oraz wyliczając na ich podstawie siedem wzorów skoku. Wykonano 27 pomiarów biometrycznych każdego ogiera. Wśród cech skoku wyróżniono podstawowe parametry skoku (cechy zależne), będące wykładnią długości i wysokości skoku młodych koni oraz opisujące technikę skoku (cechy niezależne). Najważniejsze cechy niezależne wybrano za pomocą metod statystycznych w ramach trzyetapowej eliminacji opartej na stopniu powiązania z cechami zależnymi (współczynniki korelacji Pearsona i Spearmana, regresji wielokrotnej, determinacji, cząstkowe standaryzowane współczynniki regresji, procentowy udział zmiennych niezależnych w opisie zmiennych zależnych). Aby stwierdzić, czy wartość wybranych cech niezależnych u dobrego skoczka powinna być wysoka czy niska, przeanalizowano istotność, wielkość i znak ich korelacji z cechami zależnymi. Wybrane cechy niezależne zastosowano w konstrukcji fenotypowego ilościowego indeksu skokowego (FIIS) ogiera, opartego na komputerowych pomiarach obrazu skoku. Wpływ niektórych czynników na cechy niezależne oraz FIIS zbadano za pomocą wieloczynnikowego modelu analizy wariancji, zaś istotność różnic między średnimi przy użyciu wielokrotnego testu T-Tukeya. Zależność między cechami niezależnymi i wartością FIIS a oficjalnymi ocenami za skoki luzem, a także wymiarami biometrycznymi ogierów określono za pomocą współczynników korelacji Pearsona i Spearmana. Oszacowano odziedziczalność i powtarzalność badanych cech niezależnych i zależnych metodą REML, przy wykorzystaniu wielocechowego oraz jednocechowego modelu osobniczego. 
Wyniki i dyskusja. Określono 15 najważniejszych cech niezależnych skoku. Długi i wysoki skok luzem młodego ogiera powinien charakteryzować się podejściem do przeszkody z maksymalnie długim czasem trwania ostatniego kroku przed odbiciem, znacznym oddaleniem punktów odbicia poszczególnymi kończynami przy zwiększeniu dystansu kończyn tylnych w stosunku do kończyn przednich od frontu przeszkody, jak najszybszym podnoszeniem kończyn przednich z utrzymaniem nisko ustawionej szyi i długim czasem podparcia kończyn tylnych, przenoszeniem kończyn przednich w jak najmniejszej odległości kopyt od mostka oraz maksymalnym uniesieniem tylnej części kłody podczas lądowania. Równocześnie korzystne jest wydłużenie czasu przenoszenia nad przeszkodą kończyn tylnych względem czasu przenoszenia kończyn przednich, wydłużenie czasu przenoszenia kończyn przednich w trakcie przygotowania do lądowania w stosunku do czasu mierzonego od momentu odrywania tych kończyn do chwili minięcia najwyższych punktów przeszkody, a także zwiększenie różnicy czasowej między przenoszeniem kończyn tylnych nad drągami a postawieniem pierwszej kończyny przedniej. Cechy niezależne i FIIS były najbardziej korzystne w Zakładzie Treningowym w Bogusławicach, u ogierów małopolskich, osobników najstarszych oraz podczas pokonywania najwyższej przeszkody. Ich korelacje z oficjalnymi notami za skoki luzem w próbach dzielności okazały się nieistotne, wskazując na mankamenty w obowiązującym systemie oceny. Do obiektywizacji obecnego systemu prób dzielności zaproponowano fenotypowy jakościowo-ilościowy indeks skokowy (FJIIS), w którym wartości bezpośrednich pomiarów cech niezależnych mają być zastąpione punktowymi ocenami selekcjonerów. Wybrane cechy niezależne wykazały nieco mniejszą odziedziczalność i powtarzalność niż cechy zależne, natomiast korelacje w obrębie cech niezależnych, zależnych, jak i między nimi były wysokie. Na cechy niezależne oraz FIIS korzystnie oddziałuje niezbyt wybujały wzrost konia, długi zad w odcinku kulszowym, brak cech długonożności oraz nadmiernego skrócenia partii nadpęcia tylnego. 
Wnioski. Przeprowadzona analiza niemal trzech tysięcy skoków daje udokumentowany zestaw cech prawidłowego skoku luzem młodych ogierów półkrwi, ocenianego pod kątem długości i wysokości. Zdefiniowanie tych właściwości umożliwia sprecyzowanie i obiektywizację systemów wczesnej oceny zdolności skokowych koni. Zaproponowany fenotypowy jakościowo-ilościowy indeks skokowy może posłużyć do oceny osobniczej młodych ogierów pod względem podstawowych parametrów skoku. Związki genetyczne między niektórymi zależnymi i niezależnymi cechami skoku dają możliwość wykorzystania tych ostatnich w selekcji młodych ogierów półkrwi.