Wstęp. Soja jest jedną z najbardziej wartościowych roślin uprawnych na świecie. W ostatnich latach w Polsce wzrosło zainteresowanie jej uprawą ze względu na biologiczną i odżywczą wartość nasion. Na wielkość i jakość plonu soi wpływają różne czynniki infekcyjne, a zwłaszcza grzyby, będące główną przyczyną chorób tej rośliny.
Cel pracy. Celem pracy było poznanie dynamiki populacji mikroorganizmów glebowych oraz fyllosferowych zasiedlających Glycine max oraz określenie podatności roślin różnych odmian soi na porażenie przez grzyby. Pojawienie się wśród grzybów wyosabnianych z roślin soi nienotowanego dotychczas w Polsce Phomopsis sojae, skłoniło autorkę do podjęcia badań nad tym gatunkiem. Dlatego w pracy uwzględniono również badania dotyczące zróżnicowania genetycznego, patogeniczności oraz możliwości wykorzystania różnych metod w ograniczaniu występowania P. sojae, patogenu powodującego nekrozę strąków, łodyg i nasion, ważnej gospodarczo choroby występującej we wszystkich rejonach uprawy tej rośliny.
Materiał i metody. Przeprowadzono trzy wieloletnie doświadczenia polowe, na podstawie których określano bioróżnorodność bakterii i grzybów fyllosferowych oraz glebowych zasiedlających 8 krajowych odmian soi. Badano również podatność 10 odmian (krajowych i kanadyjskich) uprawianych w trzech różnych rejonach Lubelszczyzny na porażenie przezgrzyby, a zwłaszcza przez P. sojae. Ponadto określano skuteczność wybranych preparatów biotechnicznych
w ochronie 10 odmian soi w warunkach polowych. W doświadczeniach laboratoryjnych i fitotronowych badano oddziaływanie mikroorganizmów na P. sojae oraz inne gatunki grzybów chorobotwórczych dla tej rośliny, zróżnicowanie genetyczne izolatów P. sojae za pomocą techniki RAPD-PCR, patogeniczność P. sojae dla nasion, liści, łodyg i siewek soi oraz wpływ preparatów Biochikol 020 PC, Biosept 33 SL, Polyversum, Vitavax 200 FS i Bravo 500 SC na wzrost P. sojae w warunkach in vitro.
Wyniki i dyskusja. Skład ilościowy i jakościowy mikroorganizmów glebowych i fyllosferowych zależał od badanej odmiany soi. Obsada roślin, zdrowotność
i plonowanie soi uprawianej w monokulturze były słabsze niż w przypadku uprawy tej rośliny w prawidłowym zmianowaniu. Szczególnie wrażliwe na porażenie przez różne gatunki grzybów, w tym przez P. sojae, okazały się rośliny odmian ‘Polan’, ‘Progres’, ‘Optimus’ i ‘OAC Vision’, a najmniej podatne odmiany ‘Mazowia’ i ‘Aldana’. W warunkach in vitro bakterie Pseudomonas spp. i Bacillusspp. wykazały hamujący wpływ na wzrost i rozwój P. sojae. Ograniczającym oddziaływaniem względem P. sojae cechowały się również grzyby Trichodermaspp., Gliocladium spp. oraz Fusarium culmorum, F. oxysporum, F. solani, Rhizoctonia solani i Sclerotinia sclerotiorum. Badania molekularne pozwoliły na użycie stosunkowo niewielkiej liczby starterów do określania podobieństwa genetycznego w badanej populacji P. sojae. Nie stwierdzono wyraźnej zależności pomiędzy miejscem pochodzenia izolatów P. sojae, organami, z których były pozyskiwane a ich profilem DNA. Wyniki sztucznej inokulacji potwierdziły chorobotwórczość P. sojae dla nasion, liści, łodyg i korzeni siewek badanych odmian soi. W warunkach in vitro skuteczność Bioseptu 33 SL i Biochikolu 020 PC w ograniczaniu wzrostu P. sojae była nieco mniejsza od skuteczności preparatów Vitavax 200 FS i Bravo 500 SC. Preparat Polyversum najsłabiej ograniczał wzrost P. sojae we wszystkich zastosowanych stężeniach. Wykorzystanie preparatów biotechnicznych oraz fungicydów do przedsiewnego zaprawiania nasion i opryskiwania starszych roślin badanych odmian soi uprawianej w warunkach polowychwpłynęło korzystnie na wschody, liczebność, zdrowotność
i plonowanie omawianego gatunku.
Wnioski. Szczególnie wrażliwe na porażenie przez P. sojae były odmiany
‘Polan’, ‘Progres’, ‘Optimus’ i ‘OAC Vision’, a najmniej podatne odmiany ‘Mazowia’ i ‘Aldana’. Technika RAPD-PCR okazała się pomocna w określaniu zróżnicowania genetycznego izolatów P. sojae. Badane izolatybyły dość homogeniczne, co może prawdopodobnie świadczyć o małym zróżnicowaniu populacji P. sojae występującej w Polsce oraz pozwala przypuszczać, że gatunek ten raczej nie rozmnaża się płciowo w naszym kraju. P. sojae należy uznać za szczególnie groźny patogen soi, tym bardziej, że jest zdolny do bezobjawowego zasiedlania roślin. Stanowi to niebezpieczeństwo epidemicznego rozprzestrzeniania się choroby, przy zaistnieniu warunków sprzyjających rozwojowi tego grzyba. Należy oczekiwać, że preparaty Biochikol 020 PC i Biosept 33 SL będą użyteczne w integrowanej ochronie soi, a w przyszłości zostaną uwzględnione w programie ochrony tego gatunku.
