Cel pracy. Badania miały na celu ustalenie relacji pomiędzy mechanizmami zachowania a mechanizmami fizjologicznymi u koni arabskich w odpowiedzi na bodźce stresowe. Uwzględniono również wpływ czynników genetycznych
(8 grup ojcowskich) na zmiany wskaźników behawioralnych i fizjologicznych
w sytuacji stresowej.
Materiał i metody. Wyniki zgromadzono podczas badań prowadzonych
u 81 klaczy czystej krwi arabskiej w latach 2006–2008 w jednym z obiektów państwowej hodowli koni arabskich. Reaktywność behawioralną klaczy oceniono podczas dwóch testów reakcji na nowe bodźce: testu lękliwości i testu ścieżki kolorowych mat. Bodźce wzrokowe i słuchowe zastosowane w testach stanowiły źródło stresu dla badanych zwierząt. Uwzględniając indeks reaktywności behawioralnej (IRB), obliczony na podstawie wyników obydwu testów, klacze zaklasyfikowano do trzech grup: lękliwe (n = 14), średnio lękliwe (n = 48) i nielękliwe (n = 19). W poszczególnych etapach badań: przed testami, podczas ich przeprowadzenia oraz po testach behawioralnych, zarejestrowano poziom tętna klaczy. Wskaźniki hormonalne (ACTH, kortyzol) i hematologiczne (HCT, HGB, RBC, MCV, MCH, MCHC, WBC, LYM, NEU, MON, BAS, EOS, PLT) dla każdego konia oznaczono w próbie pobranej przed testami oraz w próbie pobranej bezpośrednio po testach behawioralnych.
Wyniki i dyskusja. Wyniki badań potwierdziły zależność pomiędzy mechanizmami behawioralnymi i fizjologicznymi koni poddanych działaniu bodźców stresowych. Wykazano przydatność zastosowanych testów behawioralnych do wywołania odpowiedzi stresowych u klaczy arabskich. Konie lękliwe charakteryzowały się przewagą reakcji układu współczulno-rdzeniowo-nadnerczowego (SAS), wykazując większą aktywność behawioralną i poziom tętna, a mniej znaczny przyrost ACTH po zadziałaniu bodźców stresowych, natomiast konie nielękliwe w większym stopniu reagowały uruchomieniem układu podwzgórzowo-przysadkowo-korowo-nadnerczowego (HPA), poprzez mniejsze pobudzenie ruchowe i niższy poziom tętna, a wyraźnie większy przyrost ACTH w odpowiedzi na stres. Istotne zależności pomiędzy mechanizmami behawioralnymi i fizjologicznymi koni wskazują, że zarówno wskaźniki zachowania rejestrowane podczas testu lękliwości lub testu ścieżki kolorowych mat, jak również wskaźniki hormonalne (ACTH, kortyzol) oraz wskaźnik tętna mogą być stosowane do oceny poziomu reaktywności koni wobec bodźców stresowych. Identyfikacja powiązań i zakresu zmian wybranych wskaźników hematologicznych (HGB, HCT, RBC, MCV, WBC, LYM, BAS, EOS, PLT) może mieć istotne znaczenie jako komplementarna metoda oceny odpowiedzi stresowej u koni. Czynniki genetyczne, określone na podstawie pochodzenia klaczy z ośmiu grup ojcowskich, mogą oddziaływać na poziom behawioralnych i fizjologicznych reakcji klaczy na bodźce stresowe.
Podsumowanie i wnioski. Niniejsza praca pozwoliła na ujawnienie u koni lękliwych tendencji do przejawiania cech typu proaktywnego (active copers) w zakresie ich strategii adaptacyjnych, poprzez reagowanie na bodźce stresowe głównie odpowiedzią behawioralną, zaś u koni nielękliwych – tendencji do przejawiania cech typu reaktywnego (passive copers), polegającego na biernym przeciwstawianiu się bodźcom stresowym i wyższej aktywności hormonalnej osi HPA. Przedstawione zmiany wskaźników behawioralnych i fizjologicznych wskazują, że parametry te mogą być stosowane jako wiarygodne markery oceny reakcji stresowej u koni, z uwzględnieniem typu odpowiedzi adaptacyjnej, wynikającej z przewagi aktywacji jednego z dwóch układów: SAS lub HPA. Pomiary stopnia lękliwości, tętna, hormonów i innych badanych cech mogą być przydatne do przewidywania sposobów reagowania koni w sytuacjach stresowych i ustalania kryteriów selekcyjnych w programach hodowlanych.
|
