Kłokoczka południowa – „kłokoczka paciorkowa, krzew różańcowy”

Kłokoczka południowa (Staphylea pinnata L., Staphyleaceae) jest gatunkiem ściśle chronionym, występującym na obrzeżach dąbrów i lasów bukowych w południowo-wschodniej Polsce, głównie na Pogórzu Przemysko-Dynowskim, Beskidzie Niskim i na terenach Jury Krakowsko – Częstochowskiej. Najbardziej wysunięte na północ jej stanowiska notowane są na Roztoczu.

Krzewy kłokoczki południowej, o wys. do 4 m, przypominają pokrojem leszczynę. Pędy okrywa charakterystyczna oliwkowoszara kora z podłużnym, białawym paskowaniem. Liście są złożone, nieparzystopierzaste, 3 do 5-listkowe.

Kłokoczka południowa Staphylea pinnata L.

Okres kwitnienia gatunku w lasach przypada na V-VI a na terenach miejskich od końca IV do V.  Kwiaty kłokoczki są obupłciowe, zwisające, o zaróżowionych działkach kielicha i białych, wyprostowanych płatkach korony. Są one zebrane w okazałe, wiechowate kwiatostany.

Kwiatostan kłokoczki południowej

Owocem jest dekoracyjna, rozdęta torebka. Wewnątrz znajdują się 1-4 kuliste, twarde, lśniące,  jasnobrązowe nasiona, które po dojrzeniu torebki w niej „klekoczą”.

Torebki kłokoczki południowej

Nasiona kłokoczki południowej

Kłokoczka południowa może być sadzona w ogrodach i parkach jako roślina o dużych walorach dekoracyjnych, dodatkowo dostarczająca wiosną nektaru i pyłku dla owadów zapylających – pszczół miodnych, trzmieli i muchówek. Nektar w kwiatach kłokoczki jest produkowany przez jasnozielony, pięcioramienny nektarnik, tworzący mięsisty pokład na zagłębionym dnie kwiatowym.

Kłokoczka południowa była rośliną obrzędową. Wierzono, że chroni przed złymi mocami. Wytwarzano z niej figurki świętych, krzyżyki, palmy wielkanocne, wiązanki i wianki na Boże Ciało. Do dziś – choć już bardzo rzadko – wykonuje się w Polsce różańce z jej nasion. Dzieciom dawano nasiona kłokoczki na szczęście, a Hucułki używały je do wyrobu naszyjników i bransoletek.

Z nasion kłokoczki tłoczono olej do oświetlania pomieszczeń a jej pączki i całe nierozwinięte kwiatostany spożywano. W Gruzji odpowiednio przyrządzone (zakwaszone) spełniają rolę pospolitej potrawy. Twarde drewno kłokoczki było masowo wykorzystywane do produkcji drobnych sprzętów domowych.

Opracowanie
dr hab. Marzena Masierowska, prof. uczelni
Katedra Botaniki i Fizjologii Roślin
Wydział Biologii Środowiskowej