Cykl “Botanika blisko nas”.
Analiza pyłkowa – podstawowe badanie jakościowe miodu.

Nektar i pyłek kwiatowy stanowią podstawowe źródło pokarmu pszczoły miodnej. Surowców tych dostarcza owadom flora pożytkowa występująca w okolicy pasieki, w zasięgu lotu pszczół. Miód, wytwarzany przez pszczołę miodną z nektaru kwiatowego i spadzi, stanowi dla niej główne źródło węglowodanów, podczas gdy pyłek kwiatowy, magazynowany w postaci pierzgi, jest podstawowym źródłem białka.

Działem botaniki, zajmującym się budową morfologiczną ziaren pyłku jest palinologia. W jej obrębie bardzo silnie rozwija się melisopalinologia zajmująca się analizą pyłkową produktów pszczelich (miodów, obnóży pyłkowych, pierzgi) oraz pyłkiem kwiatowym zbieranym i zjadanym przez różnego rodzaju owady. Dziedzina ta ma bardzo duże znaczenie dla praktycznego pszczelarstwa oraz nauk zajmujących się biologią pszczół i innych owadów zapylających. Metodą pozwalającą na szczegółowe poznanie roślin pożytkowych pszczoły miodnej na danym terenie jest mikroskopowa analiza pyłkowa produktów pszczelich.

Ziarna pyłku kwiatowego są bowiem głównym składnikiem obnóży pyłkowych i pierzgi, ponadto znajdują się w każdym miodzie. Pyłek kwiatowy do miodu najczęściej dostaje się wraz z nektarem zbieranym przez pszczoły. Stopień zaprószenia miodu pyłkiem jest różny i charakterystyczny dla poszczególnych rodzajów miodu. W dużej mierze zależy on od gatunku rośliny, na co ma wpływ budowa pręcikowia i lokalizacja nektarników w kwiecie. Najsilniejszym zaprószeniem charakteryzują się miody pochodzące z nektaru roślin, o sprzyjającym obfitemu zaprószeniu usytuowaniu pręcikowia w kwiecie, tj. takim gdzie przy pobieraniu przez pszczołę nektaru dostaje się do niego znaczna ilość pyłku. Miody takie nazywamy nadprószonymi i muszą one zawierać w swoim składzie co najmniej 90% lub 99% pyłku kwiatowego rośliny, z której nektaru pochodzę (miód z kasztana jadalnego i miód niezapominajkowy). Najczęściej notujemy miody o normalnym zaprószeniu, w których osadzie pyłek kwiatowy osiąga co najmniej 45% (miody rzepakowe, gryczane, wrzosowe oraz mniej znane miody bławatkowe, z drzew owocowych, faceliowe, klonowe, koniczynowe i nawłociowe). Skrajnym przypadkiem są miody niedoprószone pozyskiwane z roślin w których kwiaty mają budowę utrudniającą łatwe zaprószenie nektaru własnym pyłkiem. Należą do nich miody akacjowe i lipowe, w których wystarczy 30% pyłku akacji (Robinia pseudoacaia), by uznać miód za odmianowy miód akacjowy i 20% pyłku lipy (Tilia), by mód zakwalifikować jako odmianowy miód lipowy.

Ziarna pyłku poszczególnych gatunków roślin różnią się między sobą wielkością, kształtem, elementami budowy oraz rzeźbą powierzchni. Ich obecność i określenie daje możliwość poznania pochodzenia botanicznego i geograficznego miodów, terminu odbioru miodu z ula, wyróżnienia miodów odmianowych i wielokwiatowych. Ponadto pozwala odróżnić miody nektarowe od spadziowych na podstawie ilości ziaren pyłku roślin nektarodajnych i nienektarodajnych (owadopylnych i wiatropylnych) oraz zawartości elementów spadzi, którymi są zarodniki grzybów, strzępki grzybni i komórki glonów. Pozwala także na wykrycie zafałszowań miodów krajowych miodami obcego pochodzenia.

Cechy dotyczące wymogów jakościowych miodów zostały zebrane i opisane w Polskiej Normie PN-88/A-77626 Miód pszczeli. Wraz z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej Polska Norma przestała obowiązywać, a kwestie miodu reguluje Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 3 października 2003 r. w sprawie szczegółowych wymagań w zakresie jakości handlowej miodu (Dz.U. z 2003 r. Nr 181 poz. 1772 i 1773) oraz Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 14 stycznia 2009 r. w sprawie metod analiz związanych z dokonywaniem oceny miodu (Dz.U. z 2009 r. Nr 17 poz. 94).

Opracował
dr inż. Ernest Stawiarz
Katedra Botaniki i Fizjologii Roślin
Wydział Biologii Środowiskowej

[Cykl „Botanika blisko nas” ma na celu przybliżenie fascynującego świata roślin. Twórcami cyku są pracownicy Wydziału Biologii Środowiskowej, w ramach Roku Botaniki 2022.]