Bioróżnorodność torfianek w ekosystemach leśnych Poleskiego Parku Narodowego: struktura, funkcjonowanie i implikacje do zmian klimatu
Tytuł projektu: Bioróżnorodność torfianek w ekosystemach leśnych Poleskiego Parku Narodowego: struktura, funkcjonowanie i implikacje do zmian klimatu
Kierownik projektu: prof. dr hab. Tomasz Mieczan, wykonawca: dr Wojciech Płaska
Źródło finansowania: Fundusz Leśny, Poleski Park Narodowy, Umowa nr NB 0701-3/2025/2
Okres realizacji: Od 2025-02-20 do 2025-11-28
Cel projektu: Celem naukowym projektu jest poznanie różnorodności biologicznej fito- i zoocenoz zasiedlających torfianki Poleskiego Parku Narodowego oraz określenie kierunków zmian i funkcjonowania tych ekosystemów w dobie nasilających się zmian klimatu. Torfianki reprezentujące drobne zbiorniki wodne jako układy modelowe stanowią doskonały poligon badawczy dla szeroko rozumianych badań ekologicznych, badań z zakresu biologii ewolucyjnej, ochrony przyrody oraz monitoringu globalnych zmian środowiska Scenariusz globalnego ocieplenia wskazuje, że szczególnie drobne zbiorniki mogą zniknąć bezpowrotnie. Zbiorniki te stanowią natomiast cenne siedlisko dla wielu grup organizmów wodnych i wodno-lądowych. Wciąż jednak niewiele wiadomo o ich właściwościach fizyczno-chemicznych wody oraz strukturze biocenoz. Poznanie i lepsze zrozumienie funkcjonowania tych siedlisk jest niezbędne dla wytyczenia racjonalnych zasad ich ochrony lub opracowania programów ich utrzymania i odtwarzania. Założono więc, że w związku z niewielką głębokością i powierzchnią ekosystemy te mogą być szczególnie wrażliwe na średni wzrost temperatury, a zmiany w nich występujące niewątpliwie mogą mieć bardziej dynamiczny charakter niż w ekosystemach jeziornych (hipoteza 1). Cele szczegółowe projektu obejmują:
- Analizę właściwości fizycznych i chemicznych wód i osadów dennych torfianek.
- Analizę struktury jakościowej i ilościowej wybranych grup hydrobiontów (fito- i zoocenoz: makrofity, fitoplankton, bakterioplankton, ameby skorupkowe, orzęski, zooplankton, zoobentos, zoopleuston).
- Określenie dynamiki zmian ekosystemów torfianek na podstawie analiz porównawczych.
Efekty projektu: efektem końcowym projektu jest poznanie właściwości fizyczno-chemicznych i biologicznych wód i osadów dennych torfianek w powiązaniu z warunkami klimatycznymi oraz opracowanie zasad aktywnej ich ochrony – utrzymania siedliska i/lub założeń renaturalizacji. Wyniki badań wskazują na zmiany równowagi hydrodynamicznej wód podziemnych oraz przesunięcie podziemnych działów wodnych i zmiany kierunku przepływu wód powierzchniowych i podziemnych, co może doprowadzić do zmniejszenia obszaru zasilania jezior i do zmniejszenia przepływu rzek w obrębie Poleskiego Parku Narodowego. Zagrożeniem dla ekosystemów torfianek są i będą w najbliższej perspektywie czasowej zmiany klimatyczne. W przypadku zmiany wielkości sumy opadów rocznych lub zmian w rozłożeniu tych opadów w czasie może dojść do istotnych zaburzeń w tempie obiegu wody w ekosystemach PPN, jednak oszacowanie kierunku tych zmian jest niezmiernie trudne. Jednym z symptomów zmian klimatycznych jest wzrost zabarwienia wody, obserwowany w całej Europie, którego konsekwencją jest pogorszenie klimatu świetlnego oraz zmiany w strukturze sieci troficznych.
W celu odbudowy retencji wodnej obszaru Parku niezbędne są systematyczne inwestycje hydrotechniczne. Do najważniejszych prac w dotychczasowej ochronie, które powinny być kontynuowane należy m.in.:
– ograniczanie spływu wód roztopowych i deszczowych z Bagna Bubnów poprzez budowę grobli na odpływie pomiędzy miejscowościami Zastawie – Pikulawka oraz wykonanie przetamowań na rowach melioracyjnych;
– ograniczenie spływu wód roztopowych i deszczowych z Bagna Staw poprzez budowę grobli na odpływie z Bagna Staw do Bagna Bubnów;
– opóźnienie spływu wód z torfowiska przy jeziorze Moszne w wyniku budowy grobli ograniczającej odpływ wód w kierunku Jamnik;
– wykonanie przegród (groble, punktowe zasypania rowów, mnichy) na rowach melioracyjnych spowolniających odpływ wody: Bagno Staw, Bagno Bubnów, należy zaznaczyć, że punktowe przetamowania/wypłycania rowów doprowadzają do „naturalnego” zamulania i zarastania głębokich rowów, jeśli piętrzenia wykonane są co kilkadziesiąt/kilkaset metrów (kaskadowo) powodują utrzymanie wody także w górnych odcinkach cieków/rowów melioracyjnych – jest to najbardziej optymalny sposób spowolnienia odpływu wód powierzchniowych, zarazem stosunkowo mało kosztowny;
Z przeprowadzonych badań wynika, że znaczne wahania poziomu wody wynikające z niedoboru opadów atmosferycznych powodują przyspieszenie procesu zarastania torfianek, szczególnie w rejonie Lipniaka. Obecny kształt misy, w tym niewielka głębokość i powierzchnia tych zbiorników sprawia, że ulegają one wysychaniu. Porównując obecne wyniki badań z badaniami z ubiegłych dziesięcioleci można zauważyć bardzo wyraźny wzrost powierzchni pokrycia i nieznaczny wzrost zagęszczenia roślinności wodno-torfowiskowej i/lub szuwarowej (torfianki położone na Bagnie Bubnów), która w obecnej chwili pokrywa większość powierzchni torfianek. Działania takie wydają się być uzasadnione obserwacjami torfianki Podkaraśne, która została kilkanaście lat temu poddana zabiegom pogłębiania w sposób nadający zróżnicowaną głębokość misie zbiornika. Skutkuje to wyraźnym wzrostem bioróżnorodności i zwiększeniu odporności na niekorzystne warunki hydrologiczne występujące w ostatnich latach w tym rejonie. Na podstawie tych obserwacji wydaje się, że należy rozważyć niewielką przebudowę zbiorników w rejonie Lipniaka, która powinna uwzględniać pogłębienie ich misy celem zmniejszenia dynamiki sukcesji i ich zarastania. Pogłębienie to powinno uwzględniać wykonanie nierównomiernych „zagłębień” w misie zbiorników w celu zachowania retencji i nie doprowadzania do całkowitego ich zanikania przy niskich stanach wód. Ponadto powinno się ograniczyć nadmierny rozrost roślinności wynurzonej, w tym wycinanie trzciny w bezpośrednim sąsiedztwie torfianek zlokalizowanych na Bagnie Bubnów. Należy jednak pamiętać, że usuwanie roślinności wynurzonej nie powinno być całkowite, bowiem jej obecność jest niezbędna w tworzeniu mikrosiedlisk dla wielu grup organizmów.
