Tajemniczy złoty korzeń i jego cenne właściwości. Czym jest i jak działa różeniec górski? Cykl: “Nauki Rolnicze XXI wieku”

Różeniec górski (Rhodiola rosea L.) jest rośliną wieloletnią należącą do rodziny gruboszowatych. W stanie naturalnym występuje w obszarze okołobiegunowym Europy, Azji i Ameryki Północnej.  Zasiedla tereny górzyste i skaliste wybrzeża. W Polsce można go spotkać na terenie parków narodowych w Karpatach i Sudetach, w szczególności w pobliżu potoków górskich, na wilgotnych zboczach oraz w obrębie niskich muraw naskalnych. W celu pozyskania surowca zielarskiego, roślina ta z powodzeniem może być uprawiana w innych rejonach, niemniej jednak do optymalnego wzrostu wymaga dość niskich temperatur (zwłaszcza latem), wysokiej wilgotności powierza oraz dobrego nasłonecznienia.

Surowiec zielarski jakim jest kłącze (potocznie zwane korzeniem) zbiera się z roślin 5-6 letnich. Po oczyszczeniu i umyciu tnie się je na mniejsze kawałki i suszy w temperaturze 60–80°C. Ze względu na złotą barwę, widoczną pod powierzchnią skórki kłącza, obszar naturalnego występowania oraz specyficzny różany zapach roślina ta jest również zwana złotym korzeniem, korzenieniem arktycznym lub korzeniem różanym. Jego charakterystyczny zapach jest niekiedy wykorzystywany do aromatyzowania napojów alkoholowych a liście i młode pędy, o nieco gorzkim smaku, mogą być spożywane na surowo lub po zblanszowaniu dodawane do sałatek. W celach terapeutycznych z kłączy różeńca górskiego wytwarza się m.in. napary, nalewki oraz wyciągi.

Mając na względzie unikalne walory surowca oraz związków w nim zawartych określa się go mianem adaptogenu. Określenie „adaptogen” wywodzi się z języka łacińskiego od słowa adaptare i oznacza „przystosowywać się”. Adaptogeny mają za zadanie przystosowanie organizmu do warunków stresowych poprzez zwiększenie wydolności fizycznej i sprawności psychicznej.

Od czasów starożytnych podziemne części różeńca wykorzystywane były w medycynie ludowej w celu pobudzenia organizmu, łagodzenia lęku i zmęczenia oraz poprawy ogólnej kondycji organizmu podczas intensywnej pracy, w trakcie choroby czy rekonwalescencji. Ponadto uzyskane z nich preparaty stosowano do leczenia obrzęków, chorób skóry oraz łagodzenia bólu głowy i kręgosłupa.

Współczesne doniesienia naukowe wskazują, że związki zawarte w różeńcu górskim charakteryzują się wieloma właściwościami prozdrowotnymi, w tym działaniem przeciwdepresyjnym i adaptogennym obejmującym redukcję stresu, niepokoju, lęku i nadmiernej nerwowości, ograniczenie zmęczenia, poprawę samopoczucia, zwiększenie zdolności do zapamiętywania, wspomaganie procesów myślowych i koncentracji, a także wieloma innymi funkcjami m.in. aktywnością przeciwutleniającą i antymikrobiologiczną, działaniem przeciwzapalnym i wspomagającym układ odpornościowy oraz działaniem ochronnym w stosunku do komórek układu nerwowego, serca i wątroby.

Za korzystne cechy różeńca odpowiada szeroka gama związków bioaktywnych w nim zawartych. Spośród około 140 odkrytych związków, szczególną rolę przypisuje się salidrozydowi, tyrozolowi oraz tzw. rozawinom (m.in.  rozawinie, rozarynie i rozynie). Ponadto, w skład różeńca wchodzi wiele innych związków bioaktywnych w tym kwasy fenolowe, flawonoidy, antrachinony, alkaloidy i olejki eteryczne.

Pomimo, że preparaty z różeńca górskiego powszechnie uważane są za bezpieczne, ich nadmierne zażywanie może niekiedy powodować wystąpienie łagodnych lub umiarkowanych działań niepożądanych obejmujących m.in. problemy z zasypianiem, bóle głowy, brzucha czy biegunkę. Nie zaleca się również ich stosowania w trakcie ciąży i laktacji, u dzieci, a także osób przyjmujących inne środki przeciwdepresyjne.

Podsumowując różeniec górski stanowi bogate źródło związków bioaktywnych o wielokierunkowym dobroczynnym wpływie na organizm człowieka. Należy jednak pamiętać, że korzystanie z zasobów apteki Matki Natury powinno być obywać się świadomie i zachowaniem zasad ostrożności. Roślin zielarskich nie należy traktować jako remedium na każdą chorobę, ale jako uzupełnienie codziennej diety pozwalające na zachowanie zdrowia i dobrego samopoczucia

tekst: dr inż. Łukasz Sęczyk

Katedra Roślin Przemysłowych i Leczniczych

Wydział Agrobioinżynierii

Literatura:

Amsterdam, J. D., & Panossian, A. G. (2016). Rhodiola rosea L. as a putative botanical antidepressant. Phytomedicine, 23(7), 770–783.

Anghelescu, I. G., Edwards, D., Seifritz, E., & Kasper, S. (2018). Stress management and the role of Rhodiola rosea: a review. In International Journal of Psychiatry in Clinical Practice, 22 (4), 242–252.

Kołodziej B. [red.], (2010). Uprawa ziół. Poradnik dla plantatorów. Wyd. PWRiL., ISBN: 978-83-09-01110-1, 373-376.

Sęczyk, Ł., Sugier, D., Dervişoğlu, G., Özdemir, F. A., & Kołodziej, B. (2023). Phytochemical profile, in vitro bioaccessibility, and anticancer potential of golden root (Rhodiola rosea L.) extracts. Food Chemistry, 404.

Zdjęcia:

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/ef/Rhodiola_rosea_a2.jpg

https://www.uib.no/en/universitygardens/136281/rhodiola-rosea-rose-root

https://de.wikipedia.org/wiki/Rosenwurz#/media/Datei:Rosenrot_og_m%C3%A5segg.jpg